منهج الیقین (شرح نامه امام صادق(ع) به شیعیان)

عنوان: منهج الیقین (شرح نامه امام صادق(ع) به شیعیان)

مؤلف: سید علاء الدین محمد گلستانه

تحقیق: سید مجتبی صحفی و علی صدرایی خویی

تعداد جلد: ۱ (۵۲۸ ص)، وزیری

ناشر: دار الحدیث

محل نشر: قم

تاریخ انتشار: ۱۳۸۷ش

این کتاب، اثری است از سید علاء الدین محمد گلستانه اصفهانی، از علمای قرن یازدهم هجری که از عالمان بنام عصر خویش قلمداد می شده است، که به شرح و تفسیر نامۀ امام صادق (ع) به شیعیان پرداخته است، نامه مزبور که اولین حدیث در کتاب شریف روضۀ کافی است، نامه ای است مفصّل که حضرت به شیعیان نوشته و در آن به مسائل مختلف دینی و اجتماعی اشاره نموده و تکلیف پیروان خود را مشخص کرده اند.

نویسنده در این اثر بر آن بوده تا مضامین نامۀ امام را برای فهم عموم، شرح و توضیح دهد، به همین علت نامه را به چند بخش تقسیم و پس از ذکر هر قسمت، ابتدا ترجمۀ روانی از آن را ارائه می کند و سپس مضمون آن را شرح می دهد. استشهاد وی به انبوه روایات و توضیحاتی که نسبت به روایات ذکر کرده، حجمی را از کتاب در برگرفته، که در ضمن آن به بیان واجبات و محرّمات دینی نیز پرداخته و آداب و شرعیات را نیز متذکر شده است، وی در این موضوع از استشهاد به منابع اهل سنت نیز غافل نشده و اعترافات دانشمندان اهل سنت را هم دربارۀ حقانیت اهل بیت یادآور شده است.

از خصوصیات و ویژگی های این کتاب شکل و آهنگ موعظه و خطابه گونۀ آن است که فهم آن را برای عموم آسان می کند، بدین منظور نویسنده سعی کرده از آوردن متن و سند و نام راوی در روایات پرهیز و اغلب به ترجمۀ آن بسنده نموده است، به علاوه وی همانند عالمان معاصر خود در اصفهان، از استناد به کلام فلاسفه و گفتار عارفان و استدلال های فلسفی، و همچنین آوردن شعر، خودداری نموده که این خود شیوه ای در عدم اطاله در نوشتار است.

از دیگر ویژگی کتاب، روانی نثر آن است که با وجود گذشت حدود سیصد و پنجاه سال از زمان تألیف آن، برای فارسی زبانان امروز نیز قابل درک و فهم است.

مرحوم گلستانه، این شرح را در بیست و پنجم شوال ۱۰۸۱ هـ ، به پایان رسانده و تاکنون، بنا به گزارش خان بابا مشار، دو یا چند بار در هند به چاپ رسیده است. نسخه های خطی در دسترس که تاکنون با تفحص و بررسی شناسایی شده چهارده نسخه است که برای تصحیح این اثر از دو نسخۀ خطی که از بقیه معتبرتر و قابل اعتمادتر بود و همچنین یک نسخۀ چاپ سنگی استفاده شده است.

روش تحقیق و تصحیح این اثر بدین صورت بوده که نخست با بررسی نسخه های انتخاب شده، مزیت هر کدام بر دیگری مشخص، و لکن هیچکدام اصل قرار داده نشده است، بلکه به صورتی تلفیقی عمل تصحیح انجام گرفته و اختلاف نُسخ در پاورقی ذکر شده است.

به علاوه سعی دو محقق بزرگوار کتاب بر این بوده که تمامی ارجاعات مؤلف، بازشناسی شده، نشانی آنها داده شود و با توجه به این که مؤلف در اغلب موارد، ترجمۀ روایات را ذکر نموده بود، گاه پیدا کردن اصل روایت، با دشواری بسیاری همراه بوده است. علاوۀ بر آن مؤلف در نقل از یک مصدر، نقل های آن مأخذ را به گونه ای آورده که خواننده، گمان می کند که مؤلف خود از آن کتاب ها استفاده نموده است، و این دشواری کار مصدریابی این اثر را دو چندان می کرده که البته با دقت های فراوان این مشکل نیز حل شده است.