مجموعه مقالات كنگره شيخ ابو الفتوح رازى (ج ۱)
عنوان: مجموعه مقالات كنگره شيخ ابو الفتوح رازى (ج ۱) (روش تفسيرى)
به کوشش: جمعى از فضلا و نويسندگان
تعداد جلد: جلد اول (۴۲۴ صفحه)، وزیری
ناشر: دار الحديث
محل نشر: قم
تاریخ انتشار: ۱۳۸۴
يكى از مهم ترين دستاوردهاى علمى كنگره بزرگداشت ابو الفتوح رازى نگارش مقالات سودمندى درباره تفسير روض الجنان و شخصيت ابو الفتوح و ديگر آثار اوست كه در مجلدات مختلف مجموعه مقالات به چاپ رسيده است. در اينجا به معرفى اين مقالات پرداخته مى شود.
۱. ابو الفتوح رازى و تفسير ثعلبى/ رضا استادى
همواره يكى از پرسش هايى كه ذهن محققان را بر خود مشغول داشته، ميزان تأثير پذيرى تفسير ابو الفتوح رازى از تفاسير بيش از خود و تأثير گذارى در تفاسير پس از اوست. در اين مقاله به بررسى رابطه اين تفسير با ديگر تفاسير پرداخته، اين تفسير را با تفسير ثعلبى مقايسه نموده است.
نگارنده، ضمن معرفى تفسير ثعلبى با مقايسه اجمالى ميان دو تفسير بدين نتيجه رسيده است كه تفسير ثعلبى از مصادر تفسير روض الجنان است. وى معتقد است كه اگر بگوييم ابو الفتوح رازى با حذف بخشى از تفسير ثعلبى و افزودن مطالبى به آنچه در تفسير ثعلبى و تفسير تبيان شيخ طوسى بوده، اين دو تفسير را تكميل و نيز ترجمه كرده است، داورى بعيدى نكرده ايم.
۲. انوار عرشى در گويش فارسى (تفسير ثعلبى مأخذ برخى روايات روض الجنان)/ على عليزاده
در اين نوشتار، تعدادى از احاديث تفسير روض الجنان گلچين شده و در متون اوليه آن قرار داده شده تا هم دقت و ظرافت در ترجمه احاديث ـ كه يكى از ترجمه هاى كهن پارسى است ـ نمايان گردد و هم متون آن در دسترس جويندگان باشد. از آنجا كه يكى از منابعى كه ابو الفتوح در نقل احاديث مورد استفاده قرار داده، تفسير الكشف والبيان، معروف به تفسير ثعلبى بوده، در اين نوشتار بيشترين، تلاش بر آن بوده كه رواياتى گزيده شود كه از تفسير ثعلبى اخذ شده است.
۳. بررسى تطبيقى تفسير تبيان و تفسير روض الجنان/ حميد رضا اسلاميه
از ويژگى هاى تفسير ابو الفتوح آن است كه از تفاسير پيش از خود بهره زيادى برده است؛ اما جز در موارد اندكى، نام مفسران را ذكر نمى كند. اگر محققى به بررسى روش تفسيرى ابو الفتوح همت گمارد و نيم نگاهى به تفسير تبيان نمايد، در خواهد يافت كه او در تفسير خود از تفسير شيخ طوسى متأثر بوده است.
نويسنده، پس از معرفى تفسير شيخ طوسى به مقايسه اجمالى با دو تفسير و اثبات اجمالى تأثيرپذيرى ابو الفتوح از تفسير تبيان پرداخته است. او در ادامه، به مقايسه تفصيلى دو تفسير با بررسى تفسير آيات و سوره هایی مبادرت ورزيده، در پايان نتيجه اين مقايسه ها را بيان داشته است.
۴. پژوهش تطبيقى بين تفسير ابو الفتوح رازى و تفسير فخر رازى (امامت)/ مهدى حقيقت خواه
آنچه اين مقاله در صدد بررسى آن است، مقايسه اى نسبتاً جامع بين تفسير روض الجنان و تفسير مفاتيح الغيب است.
در اين نوشتار، مباحثى در زمينه آشنايى با اين دو تفسير و ويژگى هاى آن بيان شده تا به طور اجمالى، رويكرد و سبک و روش اين دو تفسير در روشن كردن مراد از آيات واضح شود. سپس تفاوت آن دو بيان شده است.
نويسنده با مقايسه هر دو تفسير، شباهت هاى و افتراقات آن دو را روشن ساخته، و به بررسى مسئله امامت در هر دو پرداخته است.
نويسنده به اين نتيجه رسيده است كه هر دو تفسير سبكى تقريباً يكسان داشته، در مباحث اختلافى بين شيعه و سنى با هم اختلاف دارند.
۵. تفسير گازر خلاصه تفسير ابو الفتوح رازى/ غلامرضا گلى زواره اى
در اين مقاله، ضمن معرفى تفسير ابو الفتوح و بيان خصوصيات آن و مقايسه آن با تفسير گازر و بيان آنكه اين تفسير خلاصه روض الجنان است، به شيوه تلخيص آن اشاره كرده و از اين كه تلخيص به وسيله يک يا چند نفر صورت پذيرفته سخن به ميان آورده، سيد گازر را معرفى نموده است. در بخش پايانى مقاله به چاپ و تصحيح تفسير گازر اشاره شده است.
۶. نتايج تفسير قرآن به قرآن در تفسير ابو الفتوح رازى/ دكتر عباس مصلايى پور يزدى
اين نوشتار تلاشى است براى دستيابى به ضوابط و راهكارهاى يافتن نظاير آيات و نيز نتايج به كارگيرى روش تفسير قرآن به قرآن بر مبناى تفسير گرانقدر روض الجنان. تكرار چند واژه بعينه، تكرار يک واژه بعينه، تكرار مشتقات يک واژه، مشابهت معنوى و ارتباط موضوعى، به نظر نگارنده مقاله مهم ترينِ راهكارهاى يافتن نظاير آيات نزد شيخ ابو الفتوح رازى است. او معتقد است كه تبيين و تفصيل مجملات قرآن كريم، بيان دقايق و ظرايف آيات و بالأخره بيان نكات متعدد ادبى مهم ترين نتايج و دستاوردهاى اعمال شيوه تفسير قرآن به قرآن نزد شيخ ابو الفتوح رازى است.
۷. جايگاه سنت و حديث در تفسير ابو الفتوح رازى/ دكتر كامران ايزدى مباركه
ابو الفتوح رازى، به عنوان يكى از برجسته ترين مفسران اماميه در قرن ششم، عنايت ويژه اى به روايات معصومان در تفسير خود داشته و به آن به عنوان منبعى اصيل در تفسير نگريسته و از اين منبع بهره هاى فراوان برده است. او در تفسير خود به ۲۰۱۷ حديث استناد كرده است كه مى تواند جايگاه والاى سنت و حديث را در تفسير ابو الفتوح رازى نشان دهد.
در اين مقاله، با ذكر موارد متعددى از نقل روايات معصومان در تفسير مذكور، سعى شده تا جايگاه اين منبع در تفسير روض الجنان از ابعاد گوناگون بررسى شود.
۸. اسرائيليات و ابو الفتوح رازى/ دكتر سيد كاظم طباطبايى ـ معصومه خاتمى
پديد آورندگان مقاله، ضمن بيان ويژگى هاى تفسير ابو الفتوح، در صدد بوده اند تا شبهه اى را درباره راهيابى اسرائيليات در اين تفسير بررسى كنند. ايشان، پس از نقل فرازهايى از مطالب اين تفسير و بررسى روايات اسرائيلى در آن و طبقه بندى آنها بر اين باور رسيده اند كه ابو الفتوح در مقايسه با مفسرانى ديگر چون: طبرى و ابو اسحاق ثعلبى به اسرائيليات با ديدى منطقى تر مى نگرد و به آسانى زير بار خرافات و روايات ناپسند نمى رود؛ در عين حال نمى توان گفت تفسير او به كلى از روايات اسرائيلى پيراسته است.
۹. نقل و نقد اسرائيليات در تفسير ابو الفتوح رازى/ دكتر محمّد تقى ديارى بيدگلى
نگارنده در اين نوشتار بر آن است كه اولاً، موضع گيرى ابو الفتوح را در قبال روايات اسرائيلى ـ كه عمدتاً از طرق عامه نقل شده ـ مشخص سازد. ثانياً، ميزان اثر پذيرى وى را از جامع البيان طبرى در زمينه داستان هاى اساطيرى قرآن، بويژه اسرائيليات بررسى نمايد.
او پس از نقل فرازهاى از روض الجنان و مقايسه آن با تفسير طبرى نتيجه مى گيرد كه بدون شک، ابو الفتوح در نگارش تفسير خود از تفاسير عامه، بويژه طبرى و ثعلبى، بهره برده و احياناً متأثر بوده است. همچنين در مواردى ديدگاه طبرى و مخالفان شيعه را درباره داستان هاى اسرائيلى نپذيرفته است و حتى نقد آنها بيش از نقل صرف آنهاست.
۱۰. روايات ابو هريره در تفسير ابو الفتوح رازى/ حامد بهرامى
در اين مقاله، ضمن اشاره به جايگاه تفسير ابو الفتوح رازى در ميان تفاسير قرآن و انگيزه مؤلف از نگاشتن آن و معرفى ابو هريره، به نقل برخى از روايات ابو هريره در تفسير ابو الفتوح رازى پرداخته و در مقام چرايى ورود آنها در يک تفسير شيعى نتيجه گرفته است كه هر چند ابو الفتوح رازى محققى با انصاف است، اما در دفاع از عقايد و انديشه هاى اماميه محكم و استوار است و با توجه به عصر وى و حاكميت انديشه هاى اهل سنت، او با زيركى تمام در لا به لاى مباحث تفسيرى، ضمن طرح مباحث فقهى و كلامى اماميه، به دفاع از آنان پرداخته است و در اين راه تلاش نموده تا از روايات اهل سنت، خصوصاً ابو هريره بهره برد؛ گرچه وى از اين جهت پيوسته مورد انتقاد هم مسلكان خود بوده، اما با توجه به موقعيت وى نمى توان چندان بر وى خرده گرفت و او را ملامت كرد.
۱۱. دفاع از روايات تفسيرى/ مهدى حسينيان قمى
ابو الفتوح رازى به نقل روايات در تفسير آيات بسيار اهتمام داشته است. پرداختن به روايات چنان براى وى مهم بوده است كه در مقدمه تفسيرش مى نويسد: «و چاره نباشد كه از طرح اخبار كه لايق باشد به آيت و معنى او».
روايات نقل شده در اين تفسير را شبهاتى مورد تهديد قرار داده است. نگارنده اين مقاله بر آن بوده تا به اين شبهات پاسخ دهد و با دفاع از روايات تفسيرى، پشتوانه اين بخش از تفسير را محكم سازد و راه را براى بهره مندى بيشتر از احاديث تفسيرى هموار سازد.
نويسنده، پس از بيان نياز به روايات تفسيرى ابتدا به طرح شبهات مى پردازد و سپس به پاسخگويى بدان ها مبادرت مى ورزد.
