آثار کنگره سیدمرتضی با پیام رهبر انقلاب رونمایی می‌شود

نشست خبری مراسم رونمایی از آثار کنگره بین‌المللی سیدمرتضی، ۵ اسفندماه با حضور حجج اسلام و المسلمین مهدی مهریزی، دبیر علمی، مرویان حسینی، مدیرعامل بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی و علی راد، عضو هیئت علمی دانشگاه تهران برگزار شد.

حجت‌الاسلام والمسلمین مهدی مهریزی، دبیر علمی کنگره سیدمرتضی و مدیر همایش‌های علمی و پژوهش‌های آزاد دانشگاه قرآن و حدیث، گفت: مؤسسه دارالحدیث از سال ۱۳۸۰ برنامه‌های مختلفی برای بزرگداشت عالمان دینی برگزار کرده و بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی هم در همه موارد حامی و مشارک بوده است.

وی افزود: در طول این ۲۰ سال چند کنگره از جمله ابوالفتوح رازی، حضرت عبدالعظیم؛ کلینی، عبدالجلیل رازی و سیدمرتضی برگزار شده است.

مهریزی تصریح کرد: بنا بر این بود که کنگره ایشان در سال ۱۴۳۶ یعنی در هزاره وی برگزار شود، اما به دلیل مشکلاتی انجام نشد و از سال ۱۳۹۳ تاکنون درگیر کارهای علمی کنگره در سه حوزه تصحیح آثار، تولید کارهای علمی به عنوان پژوهشنامه و کارهای فرهنگی بودیم.

استاد دانشگاه قرآن و حدیث با بیان اینکه سیدمرتضی آثار متعدد کلامی، فقهی و قرآنی دارد، اضافه کرد: آثار وی به صورت متناوب چاپ شده بود، اما آن را به صورت منسجم نداشتیم، لذا آثار در ۴۰ جلد عرضه و در روز همایش رونمایی می‌شود. همچنین مقالات کنگره در ده جلد و به اضافه کارهای دیگر ۲۰ جلد می‌شود و در مجموع ۶۰ جلد آثار ایشان با عنوان مؤلفات سیدمرتضی رونمایی خواهد شد.

استاد حوزه علمیه با بیان اینکه یونسکو سال ۲۰۱۵، سید مرتضی را به عنوان شخصیت بین‌المللی معرفی کرد، افزود: در قرن چهار و پنج دوره طلایی برای جهان اسلام و به خصوص شیعه است و در بغداد هم اهل تسنن و هم عالمان بزرگ شیعی حضور داشتند و چند شخصیت برجسته مانند شیخ مفید و مرتضی و شیخ طوسی حضور داشتند که نقش سید مرتضی بسیار برجسته و ممتاز است.

تفکر عقلانی سیدمرتضی

وی بیان کرد: سیدمرتضی دارای تفکر عقلانی است و در الشافی و ذخیره از اعتقادات شیعه دفاع کرده است. این رویکرد عقلانی نیاز امروز جامعه است، همچنین معتقد به تعامل و تفاهم مثبت با مذاهب دیگر بوده، بنابراین با اهل تسنن مراوده، مناظره و مباحثه داشته است و خود اهل تسنن هم از گشودگی در خانه او یاد کرده‌اند.

مهریزی با بیان اینکه چنین شخصیت‌هایی برای ما الگو هستند، اظهار کرد: سیدمرتضی عالم تراز در میان عالمان شیعه است؛ کسی که علم را با فعالیت‌های بزرگ اجتماعی مانند امیرالحاج بودن و دارابودن سمت قاضی القضاتی، عقلانیت و تقریب را با اعتقادات مذهبی همراه کرد.

وی افزود: ایشان فرد ثروتمندی بود و نقل شده که چند قریه را وقف کرده تا کاغذ تهیه کند و بتواند آثار را چاپ کند. همچنین قریه‌هایی را برای کمک به فقرا وقف کرده است، در عین اینکه خودش در ساده‌زیستی زندگی می‌کرد، بنابراین مقام معظم رهبری در دیدار دست‌اندرکاران کنگره فرمودند که سیره و سبک زندگی چنین عالمانی هم ترویج و تبلیغ شود.

مهریزی با بیان اینکه آثار سیدمرتضی کتاب‌سال حوزه و جمهوری اسلامی شد که نشان می‌دهد کار فاخری عرضه شده است، گفت: قبل از کرونا بنا داشتیم جلسه‌ای در مشهد و جلسه‌ای در قم برگزار شود که تحت تأثیر این بیماری، تغییراتی ایجاد شد.

جزئیات مراسم رونمایی

وی افزود: مراسم رونمایی این اثر از ساعت ۹:۳۰ با پیام مقام معظم رهبری و سخنرانی تولیت آستان قدس و  آیت‌الله ری شهری و همچنین آیت‌الله‌العظمی جوادی آملی، آیت‌الله استادی و وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی برگزار می‌شود و در حاشیه آن نمایشگاه مختصری هم از آثار تولیدشده و مقالات برپا می‌شود.

مهریزی ادامه داد: ما بیش از ۲۰۰ مقاله در مورد سیدمرتضی داریم، در حالی که این تعداد اثر برای شخصیت‌های گذشته کم‌نظیر است. البته ممکن است برای شخصیت‌های معاصر مانند امام خمینی از این کارها انجام شده باشد. جالب اینکه ۸۰ مورد از این موارد رساله‌ها و پایان‌نامه‌ها مربوط به مقطع دکتری است که در جهان عرب از جمله مصر و عراق نوشته شده است. 

وی افزود: ۵۰۰ نسخه در تاألیف آثار بررسی شده و قدیمی‌ترین نسخه مربوط به کتاب ذخیره به عنوان کتاب کلامی مربوط به سال ۴۷۲ است که در روسیه نگهداری می‌شود؛ همچنین در قرون بعدی تا قرن هفتم هم بیش از ۲۰ نسخه خطی از آثار سید وجود دارد، ضمن اینکه ویژه‌نامه‌های خوبی هم در این زمینه منتشر شده است. 

همچنین حجت‌الاسلام والمسلمین مرویان حسینی، مدیرعامل بنیاد پژوهش‌های آستان قدس، گفت: سیدمرتضی ملقب به علم الهدی از دانشمندان قرن ۵ شیعه و حلقه وصل دو دانشمند مکتب اهل بیت یعنی شیخ مفید و دانشمند جامع الاطراف شیعه شیخ طوسی است.

وی با بیان اینکه ایشان در تاریخ، فقه، کلام و ادب اسلامی نوآوری‌های ممتاز داشته و شخصیت کم‌نظیری است، افزود: تفاهم و تقریب با مذاهب در آثار و شخصیت ایشان نمودار است؛ مقام معظم رهبری هم دو توصیه در مورد ایشان داشتند، نخست احیای آثار این شخصیت و دیگری تحلیل اندیشه آن مرحوم به خصوص در مباحث تاریخی و علمی است.

مرویان حسینی تصریح کرد: گام اول در این مسیر را مؤسسه دارالحدیث برداشتند و طی چند سال تلاش علمی زیر نظر شورایی علمی انجام شد و بیش از ۴۰ جلد آثار این عالم بزرگ را تحقیق و تصحیح و بازشناسی کرد؛ تخریجات بسیار ارزشمند، محصول این دوره فعالیت بود و البته با درخواست مؤسسه درالحدیث، تولیت آستان قدس موافقت کرد تا بنیاد پژوهش‌های اسلامی هم برخی اشکالات فنی و اعرابی و اصلاحات مورد نیاز را برعهده بگیرد.

تولید ۶۰ اثر درباره سیدمرتضی

وی با بیان اینکه ۲۰ اثر درباره سیدمرتضی در قالب مقاله و کتاب و رساله و پایان‌نامه آماده شده است، افزود: تحلیل و بررسی آن دوره و مسائل اجتماعی و تاریخی و اندیشه و آثار سیدمرتضی از سوی بنیاد پژوهش‌ها انجام شده و ۴۰ نشست علمی با حضور محققانی از قم و مشهد در این نشست‌ها به ارائه مطلب پرداختند.

مدیرعامل بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی با بیان اینکه بیش از چهار هزار و ۵۰۰ اثر از سوی این بنیاد در طول ۳۵ سال فعالیت خود تولیده کرده است، گفت: احیای آثار دانشمندان بزرگ مکتب اهل بیت(ع) جز اهتمام‌ جدی این مرکز است، زیرا این مسئله بخشی از تحقق تمدن اسلامی است و در راستای بیانیه گام دوم انقلاب، انجام چنین کارهایی ضروری است.

مرویان حسینی تصریح کرد: احیاء تراث از جمله پژوهش‌های دشوار، سنگین، پرهزینه و درازمدت است، بنابراین لازم است آستان قدس در این زمینه حمایت و همکاری داشته باشد و در این راستا چندین کلان‌پروژه در دست انجام است.

وی با بیان اینکه تولیت آستان قدس و عبدالعظیم حسنی در تولید آثار این شخصیت سهیم بوده‌اند، تأکید کرد: بازسازی اندیشه و شخصیت ایشان می‌تواند نماینده شایسته‌ای برای نظام‌سازی مکتب اهل بیت باشد.

مرویان حسینی با بیان اینکه احیای آثار قاضی نورالله شوشتری و میرحامدحسین در دستور کار است، افزود: تولیدات این دو مجموعه نیز در اوایل سال ۱۴۰۰ با مشارکت برخی مراکز علمی و پژوهشی رونمایی خواهد شد. 

 اندیشه سید مرتضی بعد از هزارسال همچنان قابل بحث و تامل است 

حجت‌الاسلام والمسلمین علی راد در ادامه نشست، به تبیین ۴۰ نشست برگزار شده پیرامون این کنگره پرداخت و اظهار کرد:

در سلسله نشست‌های کنگره از استادانی که موضوعات مطالعاتی آن‌ها تمدنی، سیاسی و اجتماعی، فقهی و حقوقی بود، دعوت شد تا به ارائه بحث بپردازند. آنچه در پنل مباحث تمدنی به دست آمد، این بود که سید مرتضی یک خوانش تمدنی از اسلام داشت و مذهب شیعه را مذهبی می‌ دانست که می ‌تواند در تمدن اسلامی نقش‌آفرین باشد.

او افزود: آثار و اندیشه‌های سیدمرتضی هم در ترسیم و تصویر تمدن اسلامی نقش ویژه دارد و  به خصوص در بحث تعامل با مذاهب دیگر، توجه به جنبه‌‌های مختلف حیات انسانی و به کارگیری عقلانیت در بازخوانی نصوص دینی سرآمد است.

راد تصریح کرد: ایشان با وجود شرایط خاص آن دوره کاملا فعال عمل کرده است برخلاف برخی عالمان که نگاه انسدادی و بسته‌ای داشته‌اند، وی جامعه را رصد می‌کرده و می‌توان گفت با خودآگاهی تاریخی نقش خود را به عنوان زعیم شیعه ایفا کرده است به گونه‌ای گه اندیشه وی بعد از یک هزاره همچنان قابل بحث و تامل است.

او با بیان اینکه هنوز هم ابعادی از اندیشه سید به ویژه در بخش اجتماع، سیاست و فرهنگ هنوز هم مغفول است، اظهار کرد: پنل‌های این کنگره با عنوان ۴۰ نشست ۴۰ کتاب در بنیاد پژوهش‌های آستان قدس و با همکاری دارالحدیث شکل گرفت و نشست‌ها در هفت پنل برگزار شد.

استاد دانشگاه تهران اضافه کرد: پنل اول به بازخوانی و سبک‌شناسی گونه‌های آثار سید اختصاص داشت، پنل دیگر به بازخوانی آراء و اندیشه‌های قرآنی ایشان اختصاص داشت که به ویژه امالی و تنزیه الانبیاء مورد واکاوی قرار گرفت و پنل دیگر هم به آثار حدیثی این عالم بزرگوار اختصاص داشت. در این پنل هم نقش خبر واحد و حجیت آن مورد واکاوی قرار گرفت.

او با بیان اینکه سیدمرتضی حدیث‌‌نگار نیست، ولی حدیث‌پژوه برجسته و نقادی هست، اظهار کرد: یکی از مباحثی که در این نشست‌ها به صورت جدی مورد توجه قرار گرفت، نقد نظریه صرفه ایشان در زمینه باب اعجاز بیانی قرآن است؛ برخی با نگاه تک بعدی نتیجه گرفته‌اند که وی اعجاز بیانی را قبول ندارد، ولی نگاه جامع به مجموعه آثار قرآنی وی ناقض این مطلب است. بنابراین آنچه در نظریه صرفه آمده آخرین دیدگاه او نیست.

راد بیان داشت: پنل دیگر آثار کلامی سید بود؛ وی متکلم اسلامی افزون بر معارف شیعی است و در این نشست‌ها نسبت کلام با فلسفه و حکمت واکاوی شد. همچنین جایگاه سید در علم کلام مورد بحث قرار گرفت.

او افزود: کرسی ترویجی آثار فرهنگی، تمدنی و سیاسی ایشان هم مورد بحث قرار گرفت که از جمله می‌توان به رساله «فی العمل مع السلطان» در بحث سیاسی اشاره کرد. پنل دیگر هم به مباحث فقهی و حقوقی اختصاص داشت و تلاش شد تا وجوه برجسته و ابعاد خاص اندیشه‌های سیدمرتضی مورد عنایت قرار بگیرد.

راد از بررسی اندیشه‌های ادبی سیدمرتضی به عنوان بخش دیگری از این کنگره یاد کرد و افزود: سیدمرتضی در ادبیات صاحب مکتب است و توجه به فرهنگ‌های درون اسلامی داشته و آثار گران‌بهایی در شعر هم از ایشان وجود دارد.