مجموعه مقالات کنگره حضرت عبدالعظيم حسنى عليه السلام (ج۲)
عنوان: مجموعه مقالات کنگره حضرت عبدالعظيم حسنى عليه السلام (ج۲)
تعداد جلد: جلد دوم، وزیری
ناشر: دار الحدیث
محل نشر: قم
تاریخ انتشار: ۱۳۸۲
۱. پژوهشى در روايات قرآنى ـ تفسيرى حضرت عبدالعظيم حسنى عليه السلام
محمد مرادى
در اين مقاله تلاش شده است كه احاديث مربوط به قرآن و تفسير آن، كه حضرت عبدالعظيم واسطه نقل آنها بوده، بررسى و تحليل شود.
احاديث نقل شده از سوى حضرت عبدالعظيم در باب قرآن و تفسير آن، به چند دسته تقسيم مى شود:
۱. احاديث تفسيرى،
۲. احاديث تأويلى،
۳. احاديثى كه در آنها عبارت هاى قرآن به گونه اى غير از قرآن رايج آمده،
۴. احاديثى كه برخى از آيات قرآن را درباره امام على عليه السلام و امام حسين عليه السلام مى داند.
۵. و ....
در اين مقاله محتواى اين روايات گزارش شده و پاره اى از آنها بررسى و ابعادشان باز شكافى شده است.
نويسنده در قسمتى از مقاله گفته است: در روايات عبدالعظيم براى تفسير آيات، از روش استنباط و كاربرد عقل براى تبيين آيات، معناشناسى واژه ها، بيان نموده اى عينى و مصاديق آيات، استفاده شده است.
وى در هر بخش روايات مورد بحث به طور كامل نقل نموده و درباره آنها به تفصيل سخن گفته است.
۲. در بيان شخصيت حضرت عبدالعظيم عليه السلام آية الله شيخ على پناه اشتهاردى
در اين مقاله ـ كه مؤلف آن از برگزار كنندگان كنگره سپاسگزارى و از برپايى آن اظهار شعف نموده است ـ دو بحث ارائه شده است.
بحث اول اينكه حضرت عبدالعظيم زمان امام رضا عليه السلام را درک كرده است يا خير. ايشان پس از بيان مقدماتى، با اشاره به چند روايت كه در كتب روايى آمده است، نتيجه مى گيرد كه عبدالعظيم از اصحاب امام رضا عليه السلام بوده است.
در بحث دوم، درباره شخصيت بزرگوار حضرت عبدالعظيم عليه السلام است. نويسنده با نقل مطالب تنى چند از مؤلفان درباره آن حضرت، سعى در ترسيم شخصيت عبدالعظيم حسنى براى خوانندگان دارد.
در پايان مقاله، سه روايت براى تيمن و تبرک نقل شده است.
۳. مقام علمى و فضيلت زيارت حضرت عبدالعظيم عليه السلام
آية الله سيد عبدالجواد علم الهدى
اين مقاله شناختى اجمالى از زندگانى، مقام علمى و شخصيت معنوى حضرت عبدالعظيم و نيز فضيلت زيارتش در اختيار مى گذارد و در بيان شخصيت حضرت عبدالعظيم، از ولادت، خاندان، هجرت به رى، خبر دادن پيامبر از رحلت عبدالعظيم در رؤيا و وفات ايشان سخن به ميان آمده و سپس به شخصيت علمى و معنوى آن حضرت اشاره شده است و در آن از جايگاه ايشان در نزد امامان، جايگاه وى در نزد علما، روايات منقول از وى، مشايخ، راويان و تأليفات حضرت عبدالعظيم عليه السلام بحث شده است.
بخش پايانى، به فضيلت زيارت حضرت عبدالعظيم اختصاص داده شده و در آن به سه حديث درباره زيارت ايشان اشاره شده است. در يكى از اين روايات، ثواب زيارت عبدالعظيم، همچون ثواب زيارت امام حسين عليه السلام دانسته شده، و نويسنده دليل آن را شرايط دشوار در حكومت هاى هارون الرشيد، مأمون و متوكل عباسى دانسته است.
۴. خُلق عظيم (شرح احاديث اخلاقى و اجتماعى حضرت عبدالعظيم حسنى عليه السلام
عبدالهادى مسعودى
نويسنده در اين نوشتار يازده حديث را ـ كه بيشتر صبغه اخلاقى دارند ـ از ميان احاديث مسند عبدالعظيم برگزيده و به ترجمه و شرح آنها پرداخته است. وى در سرآغاز مقاله گفته است كه، احاديث اخلاقى منقول از پيروان اهل بيت عليهم السلام چنان گسترده است كه همه عرصه هاى روابط انسانى، فردى و اجتماعى را در بر مى گيرد. احاديث عبدالعظيم حسنى عليه السلام نيز از اين امر مستثنا نيست و همان گونه كه در مقاله خواهيد ديد، روايات نقل شده ايشان، پهنه عريضى از اخلاق و آداب معاشرت را فرا مى گيرد. در اين احاديث نكته هايى نغز به چشم مى آيد و محورهايى، مانند تكيه بر اصول عقلانى و نيز هماهنگى فرمان هاى اخلاقى با طبيعت و فطرت انسان از يک سو، و همسويى با آموزه هاى قرآن از سوى ديگر، ديده مى شود. نويسنده اين برداشت هاى كلى را كوتاه و گذرا شرح نموده است.
وى پس از بيان مقدمه، يازده حديث پيش گفته را به صورت جداجدا آورده، پس از ترجمه به شرح آنها پرداخته است، و در فرجام سخن آورده است كه: از آنچه گفته آمد، مى توان به گستره پهناور معارف حضرت عبدالعظيم حسنى عليه السلام، اين راوى بزرگ حديث پى برد. او توانست با گردآورى معارف توحيدى و آموزه هاى اخلاقى چند امام بزرگ، مجموعه داشته هاى اخلاقى شيعه را غنى تر سازد و ميراث سترگى را براى ما به يادگار نهد. ميراث فقهى و عقيدتى او، بسى بيشتر از اين يازده حديث است كه در ميان آنها نيز نكته هاى اخلاقى فراوان به چشم مى آيد. عمل به اين توصيه ها، اگر با رعايت اعتدال و در نظر آوردن محدوديت هاى زمانى و عصرى و نيز ظرفيت هاى روحى و معنوى باشد، مى تواند ما را در راه رسيدن به قلّه كرامت روحى و خُلق عظيم نبوى، يارى كند؛ همان گونه كه حضرت عبدالعظيم عليه السلام را بدان رساند.
۵. نسب عبدالعظيم عليه السلام
رسول آقاجانى
نويسنده در سرآغاز اين مقاله گفته است كه، نسب حضرت عبدالعظيم با چهار واسطه به امام حسن مجتبى عليه السلام مى رسد، و از اين رو به عبدالعظيم حسنى شهرت يافته است. اين چهار واسطه به قرار زيرند:
۱. زيد (جدّ سوم)،
۲. حسن (جدّ دوم)،
۳. على (جدّ اول)،
۴. عبدالله قافه (پدر).
و در نوشتار خود بر آن شده است تا به شرح زندگى آنان بپردازد.
او در معرفى زيد بن حسن عليه السلام به گفتار علما درباره وى، ولادت، وفات، عقايد و رواياتش پرداخته و در آخر همسر و فرزندانش را معرفى نموده است.
درباره حسن بن زيد نيز علاوه بر سخنان علماى انساب، به نگاه شاعران درباره وى اشاره شده، برخى از اشعار ايشان آمده است.
نويسنده آنگاه كه به زندگى على بن حسن مى رسد، از شهادت او در زندان منصور دوانيقى، روابط وى با امام صادق عليه السلام، و نيز همسر، فرزندان، تولد، وفات و محل دفن على السديد سخن مى گويد.
پايان بخش مقاله، شرح حال عبدالله قافه پدر حضرت عبدالعظيم حسنى عليه السلام است.
۶. آفتاب رى
عباس عبيرى
نويسنده اين مقاله نگاهى گذرا بر زندگى سراسر معنوى حضرت عبدالعظيم افكنده و ابعاد شخصيتى آن حضرت را بازگو نموده است.
مطالب اين نوشتار با بحث از نام و نسب آن حضرت آغاز شده و سپس از مقام علمى ايشان سخن به ميان آمده است.
پس از آنكه جايگاه آن حضرت در ميان راويان شيعه شناخته شده، اساتيد و شاگردان وى معرفى شده اند.
جايگاه حضرت عبدالعظيم عليه السلام نزد معصومان، مطلب بعدى مقاله است و در آن از محفل رضوى عليه السلام، محضر امام هادى عليه السلام سخن رفته است.
شرح مهاجرت به رى، وفات، فضيلت زيارت و كرامات آفتاب رى پايان بخش مقاله است.
۷. شرح حال نفسيه خاتون، عمه حضرت عبدالعظيم حسنى عليه السلام
دكتر مرتضى جباريان
حسن بن زيد، جدّ دوم حضرت عبدالعظيم عليهالسلام است،كه از بزرگان عصر خود محسوب مىشده است. وى فرزندان بسيارى داشته كه يكى از آنها نفيسه بنت حسن است. آن مخدره در مصر مدفون شده و مزارش زيارتگاه خاص و عام بوده و به طاهره و كريمة الدارين مشهور است.
مقاله حاضر در پى آن است تا شرح آن بانوى بزرگوار را به تصوير بكشد، و نويسنده آن در ابتداى نوشتار مبحثى را درباره حضرت عبدالعظيم آغاز نموده، سپس به زندگى نفيسه خاتون مىپردازد.
نفيسه خاتون كيست؟ نويسنده با آوردن اين عنوان، در صدد برآمده است تا اقوال علماى انساب وتراجم را در باره وى جمعآورى نمايد. اقوال ايشان در دو دسته دلايل اثباتى و دلايل سلبى دسته بندى شده، مبحث نفيسه خاتون در گفتار علما در پى آن آمده است.
كرامات نفيسه خاتون، شناخت اجمالى ا سحاق مؤتمن (همسر نفيسه خاتون) و ارادت و اعتقاد اهل سنت به نفيسه خاتون، موضوعات پايانى مقاله را شكل مىدهد.
۸. بر آستان سيدالكريم، چهل حديث حضرت عبدالعظيم عليهالسلام
محمد حسن ارجمندى
اين بخش اشعارى را در بر مى گيرد كه سراينده آنها با الهام گيرى از روايات حضرت عبدالعظيم سروده است.
شاعر محترم با انتخاب چهل حديث از مسند عبدالعظيم و به ترتيبى كه در آن كتاب آمده است، آنها را به نظم كشيده و مجموعه زيبايى را فراهم آورده است.
شش حديث از امام باقر عليه السلام چهار حديث از امام رضا عليه السلام، سيزده حديث از امام جواد عليه السلام به نقل از امام على عليه السلام، سه وصيت از وصاياى پيامبر اكرم صلى الله عليه وآله به على عليه السلام، سه روايت از امام حسين عليه السلام به نقل از امام على عليه السلام، دو روايت از على عليه السلام و هفت روايت از امام هادى عليه السلام، با موضوع پرسش هاى موسى كليم الله از خداوند، مجموعه احاديث اين مجموعه را تشكيل مى دهد.
۹. آشنايى با موقوفات آستان مقدس حضرت عبدالعظيم عليه السلام
حسين مؤذنى
نويسنده اين مقاله كه خود سابقه چهل ساله خدمت در آستان مقدس حضرت عبدالعظيم عليه السلام دارد، اطلاعات خويش را در مورد موقوفات آن آستان جمع آورى نموده و به شكل مقاله حاضر ارائه كرده است.
در ابتداى مقاله سخنى درباره وقف مطرح شده و موقوفات آستان به دو دسته تقسيم گرديده است:
الف. موقوفاتى كه از ابتداى دفن حضرت تا زمان شاه طهماسب صفوى وقف گرديده است.
ب. اقلامى كه در زمان شاه طهماسب صفوى تا عهد قاجاريه به موقوفات قبلى اضافه شده است.
نويسنده سپس به معرفى هر يک از موارد بالا پرداخته، و علل از دست رفتن موقوفات را بيان نموده است. اسامى موقوفات تصرف شده توسط اشرف افغان و وضع موقوفات آستان از سال ۱۲۹۱ تا ۱۲۹۹ قمرى از ديگر مطالب مقاله است.
وى در پايان مقاله سخنى درباره پرداخت حقوق موقوفات از سوى متصرفان دارد و اشاره مى نمايد كه، درآمد موقوفات پس از نصب توليت فعلى، به گونه رضايت بخشى درآمده است.
۱۰. بست نشينى در حرم حضرت عبدالعظيم حسنى عليه السلام در دوران قاجار
نورالله عقيلى
آستان مقدس حضرت عبدالعظيم به دليل قرار گرفتن در كنار شهر تهران ـ كه از دوران قاجار تاكنون پايتخت ايران بوده ـ و همچنين به دليل فضيلت خودِ صاحب بقعه، نقش بسيار مهمى در تاريخ معاصر ايران ايفا كرده است، كه از آن زمره مى توان به بست نشينى و تحصن هاى فراوان سياسى و اجتماعى علما، بزرگان و مردم در آنجا اشاره كرد.
اين مقاله كوشش دارد تا به گونه خلاصه به مقوله بسيار مهم بست نشينى در آستان مقدس حضرت عبدالعظيم حسنى عليه السلام پرداخته، نمونه هايى از آن را نيز به عنوان شاهد بيان كند.
نويسنده پس از تعريف بست نشينى و دلايل و آثار آن، پيش از بيان نمونه هايى از بست نشينى در حرم مذبور، تذكراتى در رابطه با اهميت بست نشينى ارائه نموده است.
بست نشينى ميرزا ابوالحسن خان ايلچى، ميرزا عباس بيات ـ ايروانى (ميرزا آقاسى)، سيد جمال الدين اسدآبادى، ميرزا رضا كرمانى، گروهى از علماى آزادى خواه (هجرت صغرى)، و شيخ فضل الله نورى، نمونه هايى است كه به شرح آنها در اين مقاله پرداخته شده است. نويسنده در پايان سخن اشاره نموده كه، بست نشينى يكى از سنت هاى اجتماعى مردم ايران به خاطر بهره مندى از حقوق از دست رفته، يا طلب عفو و بخشش از دولت و حكومت بود؛ ولى از اواسط نه سلطنت قاجاريه، به وسيله اى براى ابراز افكار و عقايد سياسى ـ اجتماعى بدل گرديد.
۱۱. نقش آستان حضرت عبدالعظيم در تاريخ معاصر ايران
محمد على تقوى راد
نويسنده در اين مقاله درصدد يافتن نقش آستان حضرت عبدالعظيم عليه السلام در بيدارى مردم و تحرک بخشيدن به حركت هاى آزادى بخش و جنبش هاى اسلامى و مردمى ايران در تاريخ معاصر است.
وى براى رسيدن به مقصود فوق، ابتدا اوضاع سياسى ايران در دوره قاجاريه را بررسى نموده و به زندگى سيد جمال الدين اسدآبادى، و سپس بست نشينى او در جوار حضرت عبدالعظيم عليه السلام مى پردازد.
پس از بيان فعاليت هاى سيدجمال در دوره پناهندگى به آستان سيدالكريم، به تأثير گذارى سخنان او بر مردم اشاره دارد، و حركت ميرزا رضا كرمانى در ترور ناصرالدين شاه را نمونه بارز آن به شمار مى آورد.
نويسنده در اين مقاله از تحصن تجار تهران و مهاجرت علما به عبدالعظيم، به عنوان حركت هاى اصلاحى و انقلابى در عصر قاجار ياد مى كند و بر اين باور است كه با تحصن شيخ فضل الله نورى در آستان عبدالعظيم و سخنرانى، ارسال تلگرام، انتشار روزنامه، گفت وگو و نامه نگارى وى و يارانش، جلوى بسيارى از انحرافات در آن دوره گرفته شد.
تحصن آية الله سيد حسن مدرس در حرم مطهر، و تبعيد شيخ محمد تقى بافقى به شهر رى، از ديگر مطالب مقاله است. و نقش آستان حضرت عبدالعظيم در انقلاب اسلامى ايران پايان بخش اين نوشتار است.
۱۲. نگاهى گذرا به «رى باستان»
ابوالفضل عرب زاده
نويسنده در اين مقاله بر آن بوده است تا با استفاده از منابع معتبر، خصوصاً كتاب رى باستان دكتر حسين كريمان، دورنمايى را از اوضاع رى در عهد باستان ارائه نمايد.
او به قدمت شهر رى، قلعه سازى آريايي ها، تغيير حدود رى، مكان واقعى رى، نام هاى شهر رى، آب و هواى رى، نژاد اصلى مردم رى، فتح رى به دست مسلمانان، نخستين مسجد رى، جمعيت رى، خرابى و ويرانى رى، مزار رجال و شخصيت هاى مذهبى، فضايل حضرت عبدالعظيم، حديث عرض دين، فضيلت زيارت حضرت عبدالعظيم عليه السلام، تولد و وفات حضرت عبدالعظيم، پدر و اجداد آن حضرت، خاندان وى، اساتيد و مشايخ آن حضرت، راويان و شاگردان ايشان و تأليفات حضرت عبدالعظيم عليه السلام اشاره نموده است. و در پايان مقاله درباره مسند حضرت عبدالعظيم و ماجراى دفن ايشان سخن به ميان آورده است.
