کتابشناسى تفاسير شيعى فارسى قرآن مجيد
در اين نوشتار به معرفى تفاسير فارسى قرآن پرداخته مى شود. با مرور آنچه در پى مى آيد، سير تطور تفاسير فارسى به دست آمده، دريافت مى شود که تفسير نويسى فارسى در دو قرن اخير رواج يافته و در قرون پيشين انديشمندان شيعى کمتر به تفسير پارسى قرآن مجيد پرداخته اند.
تفسير روح الجنان و روح الجنان معروف به روض الجنان و روح الجنان ابو الفتوح حسين بن على خزاعى نيشابورى رازى
وى از علماى اماميه در قرن ششم است. گفته مى شده که از تاريخ ولادت و وفات او خبر صحيحى در دست نيست و نسخه اى از جلد شانزدهم در دست است که تحرير آن به سال ۵۵۶ ق، و نسخه اى از جلد يازدهم که تاريخ کتابت آن ۵۳۳ ق بوده، در دست است. نيز گفته شده ابو الفتوح در سال ۵۵۳ ق، به يکى از علما اجازه روايت داده است. وى از طايفه بنى خزاعه است. خاندان وى ابتدا در حجاز بوده، بعد به ايران خراسان و نيشابور و سرانجام به رى آمده از اين رو به وى رازى گفته مى شود.
تفسير وى داراى چاپ هاى متعددى است از جمله در دويست مجلد به وسيله آستان قدس رضوى چاپ شده است. نيز چاپ دوازده جلدى در تصحيح و تعليق شده است.
اين تفسير از معروف ترين و غنى ترين تفاسير قرن ششم شيعه مى باشد که مؤلف با توجه به ابعاد مختلف ادبى، فقهى، اصولى، روايى تاريخى و اخلاقى با نثرى بسيار زيبا، لطيف و استوار سودمند آن را به فارسى تأليف نموده و واژه هاى فارسى سره در اين تفسير فراوان ديده مى شود. مؤلف به تفاسير اقوال مفسران سده هاى اول توجه وافرى داشته و در قصص قرآن از عرائس ثعلبى زياد نقل مى کند و از کشّاف هم نقل قول دارد. اين تفسير به سبک تفسير تبيان شيخ طوسى مى باشد و گرايش هاى عرفانى نيز در آن به چشم مى خورد و از اخبار، آثار و سخنان مشايخ صوفيه و اشعار و کلمات بزرگان بسيار نقل کرد.
نکته قابل ذکر آنکه ابو الفتوح رازى با طبرسى صاحب مجمع البيان هم عصر بودهاند و اين دو مفسر بزرگ از تفسير يکديگر اطلاعى نداشته اند و اين تفسير از تفاسير جامع اجتهادى است.
تفسير گازر (جلاء الاذهان و جلاء الاحزان)
ابوالمحاسن جرجانى حسين بن حسن
وجه تسميه اين تفسير به گازر روشن نيست.
اين تفسير را مرحوم محدث ارموى تصحيح و پاورقى نموده ولى از خصوصيات مؤلف چيزى به دست نياورده است.
تاريخ تأليف کتاب به روشنى معلوم نيست. صاحب کتاب رياض العلماء ـ که از علماء قرن يازدهم مى باشد ـ نسخه هاى متعدد اين کتاب را ملاحظه کرده، ولى ظاهراً از قرن نهم است؛ چون ملاّ فتح اللّه کاشانى صاحب منهج الصادقين از او ياد کرده، روشن مى شود که اين کتاب مربوط به قبل از قرن دهم است. اين تفسير خلاصه تفسير ابو الفتوح است و مؤلف از عهده تلخيص و اختصار به خوبى برآمده و عبارات فارسى را لطيف تر و شيرين تر از روض الجنان نقل نموده، ولى در هيچ کجاى کتاب خود نامى از ابو الفتوح نبرده و نگفته که اين کتاب خلاصه و برگرفته از آن تفسير است.
منهج الصادقين فى الزام المخالفين (ق۱۰)
ملاّ فتح اللّه کاشانى
مؤلف در تفسير تبحر داشته و کتب متعدد نگاشته؛ از جمله شرح نهج البلاغه به فارسى و تذکرة العارفين. همچنين تفسير خلاصة المنهج و تفسيرى ديگر به نام زبدة التفاسير به زبان عربى تحرير نموده است. تعداد مجلدات آن به نُه مى رسد و با مقدمه و تصحيح و پاورقى ميرزا ابوالحسن شعرانى به چاپ رسيده است.
اين تفسير تفسيرى است ادبى، اجتماعى، تربيتى. مؤلف در تدوين تفسير خود از نکات ادبى، قول مفسران و روايات اهلبيت عليهم السلام استفاده کرده و در ذکر اقوال مفسران و منابع تفسيرى بيشتر از کتاب هايى چون کشاف، زمخشرى و انوار التنزيل قاضى بيضاوى استفاده نموده، و از مجمع البيان طبرسى نقل مى کند.
ملاّ فتح اللّه کاشانى در سال ۹۷۷ ق، از تأليف منهج الصادقين فراغت يافته و سال ۹۸۸ ق، بدورد حيات گفته است.
مواهب علّيه فى تفسير القرآن (تفسير حسينى)
کمال الدين حسينى واعظ کاشفى (م ۹۱۰ق)
اين تفسير در ده مجلد توسط کتابفروشى اقبال در سال ۱۳۶۹ به طبع رسيده است.
اثر ياد شده تفسيرى است ساده و واضح. در اين تفسير از اسباب النزول و قصص انبياء آنچه به نظر مؤلف قابل قبول و صحيح بوده آمده و گاه حکاياتى را نيز ذکر مى نمايد و از منابعى چون کشاف، تبيان و کتبى چون فتوحات مکى استفاده نموده و از بيان عرفا، متصوفه و اشعار شعرا در جاى جاى تفسير استفاده نموده است.
تفسير لاهيجى (قرن ۱۱)
شريف لاهيجى ( م ۱۰۸۶ ق)
اين تفسير در چهار مجلد به طبع رسيده است.
نويسنده ابتدا آيات را پس از نقل، ترجمه و سپس به نقل و بيان روايات صادره از معصومين عليهم السلام در ذيل آيات مى پردازد. مؤلف به لحاظ آنکه خود از علماى رجال بوده، روايات را از اين منظر مورد توجه قرار داده است. وى همچنين به امور ادبى، قصص قرآن و اقوال مفسران اشاره داشته و منابع روايى او کتبى چون تفسير منسوب به امام حسن عسکرى مى باشد. نويسنده در تفسير خود به مسائل اخلاق، تربيتى کمتر توجه نموده است.
تفسير جامع (هفت جلدى)
سيد ابراهيم بروجردى
اين تفسير از تفاسير روايى است که براى توده مردم مفيد است. مؤلف رواياتى را آورده و به فارسى برگردان نموده و بيشتر برگرفته از تفاسيرى چون تفسير منسوب به امام حسن عسکرى عليهم السلام، على بن ابراهيم قمى و تفسير عياشى است. معمولا خود بعد از نقل روايتى نظر نمى دهد و به اختلاف قرائات نظر ندارد.
اطْيَب البيان فى تفسير القرآن (قرن ۱۴)
سيد عبدالحسين طيب
تفسيرى ساده است، و توجهى زيادى به اقوال مفسران گذشته ندارد. روايات تفسيرى را با نقادى مورد توجه قرار مى دهد. به نکات ادبى آيات توجه کافى نموده است. مفسر نامبرده به مسئله ارتباط آيات و سوره ها اعتقادى ندارد و مباحث اجتماعى و تجزيه و تحليل در آن يافت نمى شود. روايات اخلاقى فراوانى در آن به کار رفته و از شيوه کتاب اخلاقى جامع السعادات نراقى استفاده کرده است.
تفسير آسان (قرن ۱۴)
محمّد جواد نجفى
تفسيرى است ساده و روان و قابل استفاده عموم در بيست جلد و دربردارنده مطالب تربيتى، اجتماعى و اخلاقى. مؤلف سعى نموده کلمات قرآن را با استفاده از لغت، کلمات مفسرين و روايات معنى کند و توضيح دهد. اين مفسر در آغاز کتاب خود منابع تفسيرى خود را متذکر گرديده، به بحث هاى موضوعى متناسب با هر آيه اشاره دارد و در آغاز هر سوره اشاره اى به ثواب قرائت آن سوره و نيز جمع بندى پيام هر سوره نموده است.
تفسير مخزن العرفان بانو امين اصفهانى (قرن ۱۴)
سيده نصرت امين معروف به بانوى ايرانى (اصفهانى)
مفسّر به سال ۱۳۶۵ شمسى در اصفهان متولد شد. در پانزده مجلد است. او در اين تفسير مطالب عرفانى، مسائل اخلاقى را با بيانى ساده و روان نقل مى کند. او ابتدا آيات را مى آورد، بعد به شرح لغات و واژگان مورد نظر، شأن نزول، اقوال مفسران و روايات مأثوره ازمعصومين عليهم السلام مى پردازد و آيات محکمات را تفسير مى نمايد و از پرداختن به آيات متشابه دورى مى نمايد و فضائل سوره ها را نيز متذکر مى شود.
اين اثر در سال ۱۳۶۱ از سوى انتشارات نهضت زنان مسلمان چاپ و نشر يافته.
تفسير اثنى عشرى (قرن ۱۴)
حسين بن احمد الحسينى الشاه عبدالعظيمى
در اين تفسير به امور زير پرداخته شده.
عدد آيات، اسم سوره ها، وجه نامگذارى سوره ها، فضايل سوره ها و آيات مفسر از روايات و احاديث در اثبات مطلب خود بهره برده، در موارد اختلاف نظر، نظر نمى دهد و به ذکر اختلاف بسنده مى کند. او در تفسير خود سعى در ارائه نظرات شيعه دارد و از آن عدول نمى کند. و در حوزه هاى فقهى و احکام توضيح و تفصيل فراوان دارد. تفسيرى است قابل فهم براى عموم مخاطبين که علاقه مند به آموزه هاى خاندان رسالت مى باشند. سبک اين تفسير فقهى، ادبى عقلى و نقلى است.
تفسير نوين (قرن ۱۴)
محمّد تقى شريفى
تفسيرى است آسان، روان و براى عموم مخاطبان. روايات فضايل سوره ها را در پايان تفسير هر سوره قيد مى نموده که به عللى از آن در ادامه کار صرف نظر نموده است. در اين تفسير به رابطه ميان هر سوره با سوره قبل پرداخته شده، همچنين شأن نزول مورد توجه قرار گرفته و اقوال ديگر مفسران را از نظر دور نداشته است و نيز ترتيب نزول سوره ها را يادآورى نموده و اسامى مختلف هر سوره را ذکر نموده.
تفسير ادبى قرآن (قرن ۱۴)
مهدى اسلامى پناه
اين تفسير به سبک ادبى (لغت، نحو و بلاغت) تنظيم و تأليف شده است. مفسر ابتدا ترجمه آيات را ذکر نموده است. و از ترجمه عبدالمحمد آيتى استفاده نموده است. بعدا به لغت شناسى پرداخته و که از تفاسيرى چون مجمع البيان و منابع لغوى مانند مفردات راغب اصفهانى، معجم مقاييس اللغه احد بن فارس، اساس البلاغه زمخشرى، مصباح المنير فيومى و لسان العرب ابن منظور بهره جسته است. در اين تفسير به صرف و نحو بلاغت توجه خاصى شده است و نکاتى تحت عنوان پيام آيه ـ که برداشتى از محتواى آيات است ـ عرضه شده است.
تفسير عاملى (قرن ۱۴)
ابراهيم عاملى (موثق)
سبک اين تفسير تربيتى، اجتماعى، عرفانى و ادبى است.
مؤلف از قديمى ترين کتب تفسير همچون جامع البيان جرير طبرى تا کتب متأخرين استفاده کرده است و روش تأليف او به شرح زير مى باشد. ۱. معناى لغوى واژه هاى دور از ذهن؛ ۲. شأن نزول آياتى که در کتب متقدمين يافته؛ ۳. ترجمه آيات با کوشش مطابقت معناى آيه با واژه فارسى مصطلح و ساده و ربط جمله با آيات به ظاهر نامناسب، اين تفسير در هشت مجلد به چاپ رسيده است.
تفسير خسروى (قرن ۱۴)
شاهزاده عليرضا ميرزا خسروانى
اين تفسير در سال ۱۳۹۰ توسط کتابفروشى اسلاميه با تصحيح محمّدباقر بهبودى به چاپ رسيده است.
اين اثر با نثرى ساده سودمند براى عامه مردم تأليف شده و سعى شده از بحث هاى خسته کننده ديگر مفسران پرهيز شود. روش نگارنده آنکه ابتدا نکات لغوى و ادبى آيات را بررسى و تحت عنوان «تفسير معانى» در تحليل و تبيين معانى آيات به صورت خلاصه بحث مى کند. در اين تفسير نکات تاريخى مورد عنايت بوده و از روايات شيعه غفلت نشده و از تفاسيرى چون مجمع البيان تأثير بسيار گرفته و معمولا منبع و ارجاعات خود را ذکر نکرده است و از شعر نيز در تفسير خود استفاده نموده است.
تفسير روشن (قرن ۱۴)
ميرزا حسن تبريزى مصطفوى
اين تفسير شانزده جلدى براى افراد متوسط و عموم مردم با زبانى ساده تأليف شده. ابتدا يک يا چند آيه را معنى کرده، سپس ترجمه و مختصر توضيحى و سرانجام آيات را جداگانه شرح و توضيح و تفسير مى نمايد و احاديث ائمه معصومين عليهم السلام را مناسب با آيه مطرح و توضيح مى دهد و در نهايت، به برخى جهات ادبى و نکات مورد نظر اشاره مى نمايد. طبع اول اين اثر توسط انتشارات سروش وابسته به صدا و سيما به صورت گرفته است.
دهاق تسنيم (۶ جلد)
عبداللّه جوادى آملى (قرن۱۴)
مؤلف در اين تفسير از شيوه و منهج تفسير الميزان با مقدارى تغيير تبعيت کرده در اين تفسير نفى هر نوع حاکميت علمى و غير علمى بر قرآن را نپذيرفته و اثرپذيرى ساير علوم را از قرآن برجسته نموده و از ويژگي هاى اين تفسير آنکه مباحثى چون احکام و حدود الهى و مباحث فقهى که در تفسير الميزان مورد توجه نموده و به صورت جامع به آنها مطابق مشرب علامه طباطبايى پرداخته شده. همچنين به شبهات، نظرات و سؤالات وارده به قرآن پاسخ مى دهد، مخاطب اين تفسير بيشتر قشر فرهنگى و تحصيل کرده مى باشند. اين تفسير به فارسى روان و واژگان مستعمل و ساده تنظيم يافته.
منشور جاويد (قرن ۱۵)
جعفر سبحانى
مؤلف سعى کرده تفسير را به زبانى رسا، قابل فهم تدوين کند و از نکات تاريخى، روايى اسلامى و مسائل اخلاق در تفسير آيات بهره برده و آيات هم نوا را در کنار هم ملاحظه نموده است. مى شود گفت تفسيرى مفيد براى توده مردم است که به صورت موضوعى به تفسير قرآن پرداخته است.
تاکنون دوازده مجلد از آن چاپ گرديده است.
جلد اول. پيرامون مفاهيم کلى قرآن و مسائل اخلاقى تربيتى.
جلد دوم. مبانى توحيد و شرک و نفاق از ديدگاه قرآن در دوازده فصل.
جلد سوم. مباحث اخلاق تربيتى است؛ همچو اخلاص، نور و ظلمت، حق و باطل.
جلد چهارم. شناخت انسان از ديدگاه قرآن، برخى از جنگ ها و غزوات و نفاق و منافق.
جلد پنجم. مسائلى چون عصمت انبيا از ديدگاه عقل و قرآن و عصمت امامان.
جلد ششم. مربوط به زندگى رسول خدا از ولادت تا پيامبرى و حوادث مقارن بعثت.
جلد هفتم. به حوادث از هجرت تا رحلت رسول خدا و ده سال اقامت در مدينه.
جلد هشتم. مسائل کلامى مانند توبه، احتياط، تکفير شفاعت و آثار اعمال.
در جلد نهم، از جهان برزخ، تجسم اعمال، معاد جسمانى و روحانى، کيفرها و پاداش ها و تناسخ انسان بحث کرده است.
در جلد دهم، از مسائلى چون پيامبران در قرآن، وحى بعثت از ديدگاه متکلمان و فلاسفه، نبوت، عصمت رسولان، علم و دانش رسولان، ويژگى اخلاقى پيامبران الهى، ارتباط انبياء با عالم غيب، اسامى پيامبران و دعوت آنان و مطالبى از اين قبيل بحث کرده است.
جلد يازدهم، اين تفسير مربوط به داستان هاى تحليلى رسولان و پيامبران است؛ مانند آدم تا يوسف (آدم، ادريس، نوح، هود، صالح، ابراهيم، اسماعيل، لوط، اسحاق، يعقوب و يوسف).
جلد دوازدهم، داستان هاى پيامبران الهى از شعيب تا عيسى شامل شعيب، موسى، داود، سليمان، ايوب، يونس، زکريا، يحيى، مسيح به صورت تجزيه و تحليل پرداخته است.
تفسير کاشف (قرن ۱۵)
سيد محمّد باقر حجتى و عبدالکريم بى آزار شيرازى
تفسير کاشف با شيوه تأويل آيات به آيات تدوين يافته، پس از توضيح عمومى درباره سوره و نحوه انتخاب نام سوره مطلب اساسى سوره و پيام آيه را مطرح و سپس به دسته بندى و توضيح موضوع مى پردازد. در مواردى براى ترسيم بهتر مباحث از عکس و نقشه نيز استفاده مى نمايد. مؤلفان در صدد بيان نحوه ارتباط آيات هر سوره با هم مى باشند و از اين رهگذر، روايات اهل بيت مورد توجه قرار گرفته است. در اين تفسير ديدگاه مفسران مورد دقت و ارزيابى قرار گرفته، به ديگر بيان مى توان تفسير کاشف را کاشف تأويل قرآن به قرآن، روابط موضوعات قرآن، کاشف متشابهات از محکمات و کاشف کلمات کليدى قرآن و اعجاز جديد در قرآن دانست.
تاکنون پنج جلد از اين تفسير توسط دفتر نشر فرهنگ اسلامى به چاپ رسيده و پيش بينى شده مجلدات آن به حدود ۱۶ جلد برسد.
روان جاويد در تفسير قرآن مجيد (قرن ۱۵) معروف به روان جاويد
ميرزا محمّد ثقفى تهرانى
تقسيم پنج جلدى با نثر فارسى روان براى عامه مردم و خالى از پيچيدگى هاى علمى، فلسفى، ادبى و ... مى باشد. در اين تفسير ابتدا ترجمه، سپس شرح و تفسير پرداخته، نظر خود را بيان داشته، سرانجام نکاتى را براى تنبيه و ايقاظ ـ که در بردارنده روايات در فضايل معصومين عليهم السلام و تذکرات اخلاقى است ـ متذکر مى گردد و در پايان هر سوره فضايل سوره را بيان مى دارد.
مؤلف از تفسير صافى و عياشى و ديگر تفاسير بهره برده و تفسير صافى را به عنوان برگزيده تفاسير مورد توجه خاص قرار داده است.
احسن الحديث (قرن ۱۵)
سيدعلى اکبر قريشى (۱۴۰۱ ق)
تاکنون تعدادى از مجلدات آن به چاپ رسيده است. شيوه نگارش بدين گونه است که ابتدا آيات مرتبط با هم آورده مى شود و واژگانى که نياز به شرح دارند تبيين و توضيح مى گردند و مطالب قابل شرح و بسط تفسير و تبيين شده است. در اين تفسير از شيوه تفسير آيات به آيات و آيات به روايات نيز بهره گرفته شده. و در پايان هم مطالبى تحت عنوان نکته ها مطرح گرديد.
بايد گفت که تفسيرى است ساده و مفيد جهت استفاده توده مردم، که مسائل تربيتى و اجتماعى را مورد توجه قرار داده است.
تفسير نور (قرن ۱۵)
محسن قرائتى
تفسيرى است فارسى با بيان ساده و روان که با همکارى تعدادى از محققان و انديشمندان تدوين شده تاکنون نُه مجلد از اين تفسير به رشته تحرير درآمده و چاپ شده است. از ويژگى هاى اين تفسير دورى از اصطلاحات غامض کلامى، فلسفى، فقهى، ادبى و فنى است. مخاطب اين اثر عموم و توده مردم هستند. از روايات اهلبيت عليهم السلام در اين تفسير بهره جسته و در ذيل هر آيه ابتدا ترجمه آيه بعد توضيح و تفسير و در نهايت مطالبى تحت عنوان نکته ها و پيام ها بيان شده است.
پرتوى از قرآن (قرن ۱۵)
سيد محمود طالقانى ۱۳۹۹ ق
اين تفسير در شش مجلد شامل سوره هاى بقره، آل عمران و آياتى از سوره نساء و جزء سى ام قرآن است.
مؤلف، نخست چند آيه را آورده، پس از آن ترجمه فارسى را ذکر مى کند و بعد معانى مترادف و مورد استعمال و ريشه لغات را بيان مى نمايد. در مواردى از نظريه مفسران و احاديث معصومين بهره مى جويد. از ويژگى هاى اين تفسير بعد اخلاق و تربيتى آن است و به مسائل علمى هم در اين تفسير توجه شده است.
تفسير نمونه (قرن ۱۵)
ناصر مکارم شيرازى و جمعى از نويسندگان
تفسير ياد شده با زبانى ساده و روان و قابل درک و استفاده براى عموم مخاطبان تدوين و تأليف شده است. در اين تفسير به مسائل تربيتى ـ اجتماعى ـ که مرتبط با زندگى فرد و جامعه مى باشد ـ چون مسايل ربا، حقوق زن، فلسفه حج، بردگى و اسرار تحريم محرمات مانند غمار، شراب و ... پرداخته شده است. مؤلفان ابتدا به ترجمه آيات با بيانى روان و ساده پرداخته و مسائلى چون ريشه لغات و واژه ها شأن نزول، فضايل سور را مورد نظر داشته و به شبهات اعتقادى و مسايل اجتماعى در ضمن تفسير پاسخ گفته اند.
در اين تفسير از منابعى چون مجمع البيان طبرسى، انوار التنزيل قاضى بيضاوى، درالمنثور سيوطى، البرهان بحرانى، الميزان طباطبايى، المنار محمّد عبده، فى ظلال سيدقطب و تفسير مراغى احمد مصطفى استفاده شده است.
تفسير راهنما (قرن ۱۵)
اکبر هاشمى رفسنجانى و جمعى از محققان
تأليف قرن ۱۵ اتمام تأليف ۱۳۸۱ هجرى شمسى
در اين تفسير سعى بر آن بود که هر موضوع و نکته اى که از آيات قرآن استفاده مى شود به صورت مستقل ذکر شود و به تناسب هر آيه چندين برداشت در ذيل آيه ذکر گرديده و در مواردى نيز توضيحى در نحوه استفاده از آيات بيان شده است و اين کار با هدف ايجاد فرهنگ جامع موضوعات قرآن شکل گرفته و مجموع آيات هر موضوع در جايگاه مناسب خود قرار گرفته.
نحوه گزينش روايات چنان است که آن دسته از رواياتى که جنبه تفسيرى دشته و مخاطب را در فهم مقصود آيه يارى مى نموده ذکر گرديده اين گروه از روايات در پايان هر آيه ذکر شده است و قابل ذکر آنکه معيارهاى گزينش روايات منند متن حديث و سند آن در اين تفسير مورد نظر بوده است روش به کار رفته در اين تفسير براى معلمان و اساتيد اين فن در تفسى مطالب روش جديد و مناسبى است.
اين تفسير در ۲۰ جلد تنظيم و تدوين شده و اتمام تأليف آن به سال ۱۳۸۱ ه. ش مى رسد قابل توجه آنکه کار اوليه اين اثر توسط آقاى هاشمى رفسنجانى انجام در ادامه توسط گروهى از محققان حوزه علميه قم (مرکز فرهنگ و معارف قرآن) به اتمام رسيده و در تدوين اين تفسير از تفاسير بقيه چون مجمع البيان و تفسير الميزان علامه طباطبايى استفاده شده است.
انوار درخشان در تفسير قرآن (قرن ۱۴)
سيد محمّد حسين همدانى (شيعه)
اين تفسير در هجده جلدى توسط انتشارات لطفى تهران چاپ شده است. تفسير ياد شده اثرى است با نگاه علمى که به مسائل عقيدتى و کلامى و مسايل اخلاقى توجه داشته است. مؤلف، آيات مرتبط با هم را نگاشته، بعد تحت عنوان خلاصه ترجمه مختصرى از آيات را ارائه نموده و سپس به شرح تفصيلى آيات پرداخته است. مؤلف براى هر واژه نکات لغوى و ادبى را ذکر مى کند و سپس رابطه آيات را با هم متذکر مى شود. در پى آن، روايات مرتبط با آيات را با توجه به موضوع آيات متذکر مى گردد. مؤلف منابع تفسيرى خود را ذکر مى کند. همچنين نکات فقهى و تاريخى را از نظر دور نداشته است.
کوثر روشى نوين در تفسير موضوعى قرآن کريم (قرن ۱۵)
سيدحسن حق شناس
اين تفسير در قالب يک دوره چند جلدى به مخاطبين ارائه شده است شيوه انتخاب شده در اين تفسير به شکل تنظيم موضوعات قرآن بر اساس الفباست.
در اين تفسير سعى شده حتى الامکان از استشهاد به آيات متفرقه اجتناب شود و براى کاستن از حجم کتاب در تفسير موضوعات تنها به ذکر چند آيه اکتفا شده و ساير آيات با ذکر نام سوره و شماره آيه در متن يا پاورقى آدرس دهى شده است.
و براى ذکر شمارش کلمات هر يک از عناوين از کتاب المعجم المفهرس محمّد فؤاد عبدالباقى بهره جسته است.
تفسير کوثر (قرن ۱۵)
يعقوب جعفرى
تعدادى از مجلدات اين تفسير تاکنون چاپ شده است.
روش نويسنده به اين شرح است که ابتدا متن يک يا چند آيه را ـ که مربوط به هم باشد ـ آورده، بعد ترجمه فارسى آن را سپس کتاب ادبى را به طور مستقل و در اين قسمت به شرح و تفسير و توضيح لغات مشکل و بيان اعراب برخى از جمله پرداخت و سرانجام وارد تفسير و توضيح آيات مى گردد. و مطالبى را که به نظر نويسنده لازم بوده، يادآورى نموده و اگر شأن نزولى که مؤثر در فهم آيه بوده، ذکر کرده است. سعى مفسر بر آن بوده تا وارد مسائل اختلافى نشود، جز موارد اندک بر آن بوده تا بحث هاى قرآنى را که در سور و آيات متفاوت قرآن وارد است، در يک جا بحث نکند و در قسمت هاى مختلف بحث نمايد و روايات معصومين را هم متناسب با آيات ودر حد نياز متذکر شده و نام کوثر را به خاطر ياد حضرت صديقه طاهره انتخاب نموده است.
مؤلف، منابع غير تفسيرى خود را در ذيل صفحات درج کرده و کمتر يادى از منابع تفسيرى نموده است.
تفسير کلامى قرآن مجيد (قرن ۱۵)
محمّد حسين روحانى (چاپ ۱۳۷۰)
همان گونه که از نام اين اثر پيداست، تفسيرى است با صبغه کلامى. اين اثر در سه بخش تنظيم يافته؛ مؤلف ابتدا يک فصل را در شناسايى تفسير اختصاص داده و در فصل بعد تفسير در تاريخ و در بخش دوم مطالبى تحت عنوان تعريف تأويل و پيوند آن با تفسير کلامى قرآن آورده و در بخش سوم از تفسير به اصول اعتقادى در قرآن مجيد مى پردازد و در نهايت، منابع و مآخذ کتاب را بازگو مى کند.
