پراکندگی جغرافیای جمعیتی شیعیان امامیه برمبنای «نقض»

چکیده

بررسی وضعیت سیاسی، اجتماعی و فرهنگی شیعیان در قرن پنجم هجری در پرتو کتاب ارزشمند نقض، در تعیین جایگاه سیاسی، وضعیت اجتماعی و در نهایت، در به تصویر کشیدن جامعۀ شیعیان، اهمیتی به سزا دارد.
  نقض، نخستین کتاب نقدی است که می توان آن را نقد تاریخی ـ کلامی تلقّی کرد و چنین نقد تاریخی ای به صورت منسجم، سابقه ندارد. این کتاب، از جمله گنجینه های فکری مسلمانان و از متون قدیم فارسی است که فقط چند سالی پس از کتاب های: چهار مقاله عروضی و مقالات حمیدی تألیف شده و مشتمل بر مطالب مهم تاریخی، ادبی، کلامی، جغرافیایی، ملل و نحل و ... است. اهمیت نقض، تنها در بازگو کردن امور شرعی و آیینی نیست؛ بلکه ضمن پاسخگویی و ردّ اتهامات، مولّف، نام شهرها و محلّه های متعدّد شیعه نشین در سده های اوّل هجرت، نام بسیاری از علما و خاندان های پُر نفوذ شیعه و بسیاری مسائل دیگر را دربارۀ فرهنگ و تمدّن شیعه، بیان کرده است، که اهمیت و ضرورت پرداختن به این بحث را نشان می دهد.

  بدین ترتیب، نوشتار حاضر بر آن است که به تأمّل در باب جغرافیای جمعیتی شیعیان بپردازد تا بدین وسیله، به ساختار درونی اجتماع شیعیان پی برده و این گونه حضور قابل قبول آنان را در صحنۀ جامعه تأیید کند.

کلیدواژه ها: شیعۀ دوازده امامی (اثنی عشری)، جغرافیای جمعیّتی، سلجوقیانِ ایران، کتاب نقض.