کنگره بزرگداشت عبد الجلیل رازی قزوینی برگزار شد
کنگرۀ بزرگداشت عبدالجلیل رازی قزوینی روز پنجشنبه ۴ خرداد ماه ۱۳۹۱ با حضور حضرات آیات و حجج اسلام: جعفر سبحانی، محمدی گلپایگانی، نمایندۀ مقام معظّم رهبری، استادی، محمد حسن اختری، محمدی ری شهری، و نمایندگان بیوت مراجع عظام و مسئولانی از وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، و جمع زیادی از پژوهشگران، اساتید و دانشجویان، در تالار علّامه مجلسی مؤسسه علمی فرهنگی دارالحدیث برگزار شد.
در ابتدای مراسم، پس از قرائت آیاتی از کلام الله مجید، متن بیانات مقام معظّم رهبری در دیدار با اعضای شورای برگزاری کنگره، توسط حجة الاسلام والمسلمین محمدی گلپایگانی قرائت شد.
مقام معظّم رهبری در بخشی از سخنان خود دربارۀ جایگاه عبد الجلیل رازی و کتاب نقض فرمودند:
کاری که در مورد مرحوم عبدالجلیل قزوینی رازی در حال انجام است، کاری کاملا شایسته و بایسته است. این شخصیت بزرگ، هم از لحاظ علمی و هم از لحاظ ادبی، یک مرد برجسته ای بود. کتاب نقض، غیر از این که اعتقادات و معارف اهل بیت(ع) و شیعه را بیان کرده و به شبهات آن ناصبی جواب داده، مملو از استدلال های منطقی و قابل فهم برای همه است که چیز مغتنمی است. علاوه بر این، متن، یک متن ادبی است؛ یعنییک نثر قرن ششمی استوار، محکم و بسیار قوی دارد.
ایشان در تجلیل از مصحّح کتاب نقض افزودند: مصحّح این کتاب، مرحوم میرجلال الدین محدّث اُرمَوی، خیلی زحمت برای این کتاب کشید و هیچ هم از او قدردانی نشد. من خواهش میکنم در این کار، از مرحوم محدّث، واقعاً قدردانی شود. محدث، مرد بسیار فاضلی بود؛ چیزی شبیه محمد قزوینی، من ایشان را از نزدیک دیده بودم و کاملا می شناختم.
در ادامه، آیة الله ری شهری، تولیت آستان حضرت عبدالعظیم حسنی (ع) و رئیس کنگره، ضمن خیر مقدم به حضّار، مطالبی را در اهمیّت بزرگداشت عالمان و محدّثان ری و نیز پیشینۀ این برنامه ایراد کرد.
ایشان یاد انسانهای صالح را یاد خدا دانست و گفت: یاد انسانهای صالح و در پیشاپیشِ آنها، یاد انبیاء و اولیاء و اوصیای انبیاء، یاد خداست و در واقع مایۀ نزول رحمت الهی است. پس از انبیاء و اوصیای آنها، یاد علمای ربانی و کسانی که سیرۀ علمی و عملی آنها برای همگان، بویژه برای حوزه‌های علمیه آموزنده است.
رئیس کنگرۀ عبدالجلیل، در بخش دیگری از سخنان خود، به پیشینۀ علمی و اجتماعی ری اشاره کرد و گفت: ری در طول تاریخ و به خصوص در تاریخ اسلام، از قرن سوم به این طرف، بعد از اینکه حضرت عبد العظیم الحسنی (ع) در ری دفن شد، مورد توجه فرهیختگان و علما قرار گرفت و دانشمندان زیادی را در قرن چهارم و پنجم در خود پرورید، مرحوم ثقةالاسلام کلینی، شیخ صدوق، ابن قِبه رازی، ابن مسکویه، ابو حاتم رازی، ابن فارس رازی، زکریای رازی، متعلّق به این دوران هستند. در قرن ششم و هفتم هم-که در واقع دورۀ بالندگی علمیِ ری هست-، شخصیّتهایی چون: ابوالفتوح رازی، سیّد مرتضی رازی، سدید الدین رازی و منتجب الدین رازی حضور دارند و عبدالجلیل قزوینی مربوط به همین دوره است.
سپس حجة الاسلام مهدی مهریزی، دبیر علمی کنگره، ضمن اشارهای به شخصیّت عبدالجلیل، گزارش کوتاهی از فعالیتهای علمی و اجرایی کنگره ارائه کرد.
وی با استناد به گفتۀ شیخ منتجب الدین رازی، عبدالجلیل را دانشمندی دانست که رسا سخن می‌گفت،رسا می‌نوشت و دیندار بود. وی دراین زمینه افزود: عبدالجلیل حاضر در زمان بود و با حوادث فرهنگی زمان خودش کاملاً آشنا بود. او با تاکید و پایبندی کامل به اصول مکتب اهل بیت (ع) از منازعات مذهبی پرهیز داشت و به دور بود.
مهریزی در ادامۀ سخنان خود، از آثار علمی عبدالجلیل و کتاب نقض یاد کرد و گفت: عبدالجلیل در کتاب نقض، از یک مجموعه هفت جلدی به نام «السؤالات و الجوابات» و چند اثر دیگر نام برده که متاسفانه به دست ما نرسیده است. کتاب نقض او یکی از متون کهن فارسی به شمار می‌رود و از سه منظر قابل توجّه است: یکی اینکه مجموعهای از اعتقادات شیعه را به شیوۀ عقلانی در مواجهۀ با یک خصم ناصبی ارائه کرده؛ و دیگر اطلاعات تاریخی و جغرافیایی فراوانی است که از تشیّع آن روزگار ارائه می‌دهد؛ و سومین جهت نثر فارسی این کتاب است که مورد توجه بسیاری از ادیبان و کسانی که در زبان فارسی کار می‌کنند، قرار گرفته است.
دبیر علمی کنگره، در بخش دیگری از سخنان خود، در مورد فعالیتهای علمی دبیرخانۀ کنگره گفت: کارهایی که الحمد لله به ثمر نشست و عرضه شد، یکی انتشار کتاب نقض با محوریت کار مرحوم محدّث اُرمَوی و ویرایش و تحقیق جدید است.همچنین دو جلد مجموعه مقالات آماده شد که در بیست و پنج مقاله، ابعاد مختلف کتاب نقض را مورد تجزیه و تحلیل قرار داده است. بیست و دو عنوان مقاله که پیش از این دربارۀ نقض و عبد الجلیل نوشته شده بود، در یک جلد با عنوان «شناختنامه عبدالجلیل و نقض»، منتشر شد، یک کتاب دربارۀ سبک ادبی این کتاب منتشر شد. در یک جلد کتاب هم زندگی عبدالجلیل و موقعیت تاریخی، فرهنگی و سیاسی دورۀ وی بررسی شد. چکیدۀ مقاله‌ها به زبان فارسی، عربی، انگلیسی دریک جلد پالتویی منتشر شد. دو شماره خبرنامه آماده شده که در محضر اساتید و حاضران ارائه شده است. تمام این مجموعه به ضمیمۀ چاپ قبلی کتاب نقض و تعلیقات مرحوم محدّث در یک لوح فشردهآماده و تقدیم علاقهمندان شد.سه تا کار دیگر هم باقی ماند که در آینده صورت می‌گیرد: یکی بحث بازنویسی کتاب نقض است با حفظ اصالت زبانی آن و ترجمه به زبان‌های عربی و انگلیسی که إن شاء الله در ادامۀ برنامههای کنگره، انجام میشود.
وی در پایان سخنان خود، از مشارکت مراکزی چون: انجمن آثار و مفاخر فرهنگی، جامعة المصطفی(ص) العالمیة، کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس، مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی، مجمع جهانی اهل بیت(ع)، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، معاونت امور فرهنگی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی یاد کرد و همراهی آنان را ارج نهاد.
سخنران ویژۀ مراسم افتتاحیّه کنگره، حضرت آیة الله العظمی سبحانی بود. ایشان برپایی کنگره بزرگداشت بزرگان شیعه، از جمله عبدالجلیل رازی قزوینی را، منشأ آثار مهمی دانست و افزود: مسلماً این کنگره‌ها علاوه بر خودشناسی که فرموده‌اند، سبب میشود که نسل حاضر، هم نسبت به مسائل علمی و عقیدتی، عنایت بیشتری داشته باشد و هم بدانند که مخالفان از همان زمانهای دور در کمین بوده‌اند. همچنین ما را به نقاط ضعفی که آنها برای ما فکر کرده‌اندو جواب‌هایی که ما در مقابل آنان داده‌ایم، آشنا می‌کند. بنابراین فواید زیادی دارد.
آیة الله سبحانی در ادامۀ سخنان خود، با استناد به برخی فهرستها، «نقض» نویسی را یکی از روشهای رایج علمی در زمانهای گذشته اعلام کرد. وی در تبیین شخصیّت عبدالجلیل و کتاب نقض گفت: از آثاری که برای ایشان نوشته‌اند پیداست که او یک انسان تقریبی بوده؛ در عین حالی که می‌خواست اصول محفوظ باشد، تشیع با تمام اصولش محکم در اختیار باشد، اما در عین حال واکنشی هم ایجاد نکند. همچنین معلوم میشود که او یک فرد مبارز و آمادۀ دفاع از اصول تشیّع بوده است. یک شخصیّتی است بزرگوار، مسئولیت‌پذیر و آگاه از زمان... و واقعاً جا داشته که منتجب الدین از او چنین یاد می‌کند: «الشیخ الامام اوحد الدین الحسین بن ابی الحسین بن ابی الفضل القزوینی فقیهٌ صالحٌ ثقةٌ واعظ».
ایشان در بخش دیگری از سخنان خود، «نقض» را یک کتاب جامعی دانست و افزود: کم کتابی مانند نقض هست؛ هر کسی از فنّ خودش می‌تواند از این کتاب بهره بگیرد. متکلّم باشد، بحث‌های کلامی خوبی دارد، فقیه باشد، بحث‌های فقهی خوبی دارد، یا کسی از حیث ادبی از این کتاب بهره می‌گیرد. یا برای کسی که می‌خواهد جغرافیای ری و اطراف ری و به طور کلی شهرهای شیعه نشین را بشناسد، این کتاب بهترین منبع است.
پس از سخنرانی حضرت آیة الله سبحانی، مراسم رونمایی از تحقیق جدید نقض و دیگر منشورات کنگره، برگزار شد. سپس هیئت رئیسۀ جلسۀ دوّم کنگره، آیات: رضا استادی، محمدعلی تسخیری و محمدی ریشهری در جایگاه حضور یافتند و با دبیری حجة الاسلام محمدعلی مهدوی راد برنامهها، پیگرفته شد.
آیة الله استادی، سخنران بعدی کنگره، ابتدا به چندین ویژگی از مطالب کتاب نقض و مؤلف آن اشاره کرد و سپس مطالبی را در تجلیل از مرحوم محدّث اُرمَوی بیان نمود. ایشان برای کتاب نقض چهار ویژگی برشمرد و در این باره گفت: در پاسخ به شبهاتی که عامه و مخالفین به ما دارند، روالی که همیشه بوده این بوده که یک تعدادی از این نقاطی که به عنوان نقاط ضعف نقل می‌کنند دروغ است، در کتاب نقض هم مؤلف در بسیاری از موارد می‌گوید این که شما به شیعه نسبت می‌دهید، اصلاً حقیقت ندارد. ...قسم دوم، می‌دانید در هر مکتبی، علمای هر مکتب بین خودشان اختلافاتی دارند، یعنی اگر ما پنجاه نفر عالم شیعه داریم، از این پنجاه نفر، چهل و نه نفر گفته‌اند قرآن مجید به هیچ نحوی تحریف نشده، نه کم و نه زیاد، حالا یک نفر یک گوشه‌ای پیدا شده گفته قرآن از این بیشتر بوده، یک قدری کم شده، خب آن کسی که می‌خواهد از ما ایراد بگیرد، حرف آن یک نفر را نقل می‌کند، می‌گوید شیعه این‌جور می‌گویند.... مطلب سوم در این کتاب، فروع فقهی است، جواب فروع فقهی این است که ما فقه جدایی داریم.... شما خودتان چهارتا امام دارید، بین خودتان اختلاف هست، گاهی این‌جور می‌گویید، گاهی آن‌جور، ما هم پنجمی‌اش هستیم، این اصلاً اشکال نیست که ما بخواهیم جواب بدهیم، ]ودراین باره[صاحب نقض مکرر می‌گوید: اصلاً فقه ما جدا و مستند به امام صادق و به دیگر ائمه (ع) است.... قسم چهارمی از مطالب هست که در محتوا وارد شده‌اند، حدیثی را نقل می‌کنند و در دلالتش و سندش خدشه می‌کنند، این یک بحث علمی است که همواره علمای ما با آغوش باز از آن استقبال کردند که اگر اشکالی دارید بگویید، ما جواب می‌دهیم، اگر ما حدیث غدیر داریم، اگر ما «مَن کنت مولاه فهذا علی مولاه» داریم، شما می‌گویید مولا یک معنای دیگر دارد، ما با استشهاد به کلمات لغوی‌های خیلی معتبر ثابت می‌کنیم که این‌طور نیست، به خصوص که قرائن فراوان هم هست.
امام جمعۀ قم در بیان ویژگیهای عبدالجلیل گفت: مرحوم عبد الجلیل قزوینی رازی مطالب خیلی مهم را در جای خودش گفته، ولی جوری هم گفته که خط قرمزهای آنها را تا حدی رعایت کرده و چون رعایت کرده توانسته بحث‌ها را خوب ادامه بدهد، و اگر در این کتاب تندی‌هایی هست، این تندی نسبت به آن آقا است، تندی نسبت به مذهب و اعتقادات آنها نیست، تندی راجع به این آقایی است که بی‌ادب بودهو از اول با بی‌ادبی شروع کرده است، به قول مرحوم محدث رحمة الله علیه می‌گوید کلوخ‌انداز را پاداش سنگ است.
آیة الله استادی در پایان سخنان خود، یادی از مرحوم محدّث اُرمَوی کرد و تلاشهای وی در تصحیح آثار مهم شیعی را ارج نهاد.
در ادامۀ مراسم، حجة الاسلام دکتر جعفریان،نمایی از وضعیت عمومی تشیّع در قرن ششم و هفتم را ترسیم کرد و سپس آقای دکتر موسوی گرمارودی، گزارشی از کار «بازنویسی کتاب نقض»[۱]را ارائه نمود.
برای تجلیل از مقام علمی استاد فقید، محدّث اُرمَوی مصحّح کتاب نقض، کلیپی آماده شده بود که برای حاضران پخش شد. پس از آن، فرزند آن مرحوم، استاد میرهاشم محدّث از ویژگی های علمی و اخلاقی ایشان سخن گفت و در این باره خاطراتی نقل کرد.
در پایان جلسۀ دوم، با تقدیم هدایایی به آقای میرهاشم محدّث، به نمایندگی از خاندان محدّث، از مقام علمی محدّث اُرمَوی تقدیر شد. گفتنی است، برای ماندگاری نام و یاد ایشان، مؤسسه دارالحدیث، تالار یکی از ساختمانهای درحال احداث خود را به نام آن مرحوم ثبت خواهد کرد.
جلسۀ سوم کنگره، ساعت ۱۵:۳۰ با تلاوت آیاتی از قرآن مجید آغاز به کار کرد. هیئت رئیسۀ این جلسه، حجج اسلام: اختری، مهدوی راد و آقای دکتر علی اشرف صادقی بود و دبیری آن را حجة الاسلام مهریزی عهدهدار بود.
در این جلسه، ابتدا آقای دکتر علی اشرف صادقی، با عنوان «سبک ادبی کتاب نقض» سخنرانی کرد و در ادامه، استاد قاسم جوادی با موضوع «ویژگی های شیعۀ اصولی در کتاب نقض» و دکتر محمد باغستانی با موضوع «وجوه فرهنگی- تمدّنی مذهب تشیّع» مقالات خود را ارائه کردند.
جلسۀ اختتامیّۀ کنگره، با ریاست آیة الله محمدی ریشهری، حجج اسلام: اختری وجعفریان و مدیریت حجة الاسلام دکتر هادی صادقی برگزارشد. در این جلسه مقالۀ «رجال قم و ری در کتاب نقض» توسط استاد علی صدرایی ارائه شد و مقالۀ «اخلاق و آداب جدل در نقض» از سوی دکتر سیّد حسن اسلامی گزارش شد.
دکتر علی لاریجانی، رئیس مجلس شورای اسلامی، سخنران اختتامیه این کنگره بود. وی ضمن تجلیل از برگزاری چنین کنگره هایی، مطالبی را در بارۀ کتاب نقض، زندگی عبدالجلیل و اندیشه های او بیان کرد. ایشان در زمینۀ ادبیات نقض گفت: من وقتی این کتاب را نگاه می‌کردم آنقدر جذاب هست که آدم دلش نمی‌آید این کتاب را زمین بگذارد، ادبیات فاخری دارد و در میان کتاب‌های فارسی که در زمینه‌های دینی نوشته شده جزو مواردی است که کاملاً درخشندگی دارد.
رئیس مجلس شورای اسلامی،اعتدال و انصاف فکری، تکیه بر عقلانیت، پرهیز از خشونت کلامی و تاکید بر مشترکات را از دیگر ویژگی های کتاب نقض اعلام کرد و افزود:معرفی این‌گونه کتاب‌ها و این‌گونه گرایش‌ها،به ویژه در شرایط امروز، که خیلی نسبت به شیعه حرف‌های نادرست زده میشود، کمک می‌کند که مسلک عقلانی و اعتدالی شیعه به درستی معرفی بشود.
رونمایی از تمبر یادبود عبدالجلیل رازی قزوینی، پایان بخش برنامه های کنگرۀ عبدالجلیل بود که با حضور دکتر علی لاریجانی، آیة الله محمدی ری شهری، و مدیران کشوری و استانی شرکت پست جمهوری اسلامی برگزار شد.
بزرگداشت عبدالجلیل در قزوین
از آنجا که زادگاه عبدالجلیل رازی، قزوین بوده است، حوزۀ علمیّه قزوین هم، مجلس بزرگداشتی در پیش از ظهر روز شنبه، ۶ خرداد، با حضور آیة الله باریک بین، نماینده ولی فقیه دراستان، و جمع زیادی ازعلما، طلّاب، دانشجویان و مسئولان ارشد استان قزوین، در شبستان مسجد النبی این شهر برگزارنمود، که گزارش اجمالی آن به شرح زیر است:
پس ازتلاوت آیاتی از کلام الله مجید، ابتدا بیانات مقام معظّم رهبری در جمع اعضای شورای برگزاری کنگره قرائت شد. سپس حجة الاسلام ابراهیمی، ضمن خیر مقدم به حاضران، از عالمان سدههای قدیم منسوب به قزوین نام برد و مطالبی را در جایگاه علمی قزوین و نقش بزرگان این شهر در گسترش فرهنگ تشیّع بیان کرد.
در ادامۀ برنامه، آقای دکتر محمدعلی علیپور، عضو هیئت علمی دانشگاه بین‌المللی امام خمینی (ره) مقاله ای را با عنوان «مبانی کلامی دوگانگی تشیّع و تسنّن براساس کتاب نقض» برای جمع حاضر ارائه کرد.
آقای محمدجواد حضرتی، محقق و پژوهشگر در حوزۀ ادبیات و فرهنگ، برخی از ویژگیهای ادبی کتاب نقض را بیان کرد و پس از آن، حجة الاسلام محمدتقی سبحانی نیا، به نمایندگی از مؤسسه علمی- فرهنگی دارالحدیث، ابتدا شخصیّت عبدالجلیل و جایگاه علمی وی را یادآور شد و سپس گزارشی از برنامههای صورت گرفته در کنگرۀ عبدالجلیل رازی قزوینی را بیان کرد.
در بخش پایانی مراسم، حجة الاسلام والمسلمین سیّد محمد حسینی قزوینی، به ایراد سخن پرداخت. وی ضمن قدردانی از دستاندرکاران برگزاری کنگره، تجلیل از مقام علمی عبدالجلیل در قم و قزوین را، پاسداشت علمای شیعه و یكی از راه های نشر معارف شیعی در جهان برشمرد.
استاد حوزه و دانشگاه خاطرنشان كرد: نصیر الدین ابوالرشید عبدالجلیل قزوینی از عالمان و متكلّمان برجسته شیعی در سدۀ ششم قمری بوده و از سخنوران و وعّاظ معروف زمان خود است. وی متون متعددی در زمینه معارف دینی و شیعی نگاشته كه بسیاری از این متون در حمله مغول به ایران از بین رفته و امروز كتاب «نقض» از این عالم شیعه به یادگار مانده است.
استاد حوزه علمیه قزوین، دفاع از حریم ولایت و تشیع را از خصوصیات بارز این عالم فرهیخته دانست و افزود: عبدالجلیل رازی قزوینی تلاش فراوانی در حوزه پاسخگویی به شبهات كرده و ازمكتب تشیّع و ولایت دفاع استواری كرده است.
وی قزوین را یكی از شهرهای ولایت مدار و عالم خیز برشمرد و افزود: شهر قزوین و شهر زابل دو شهری بودند كه مردم آن در نشر معارف دینی، تشیّع و ولایتمداری پیشگام بوده و همیشه خواهند بود.
۱. بازنویسی کتاب نقض با هدف ساده سازی و آشناسازی نسل نو با این کتاب در دستور کاردبیرخانۀ کنگره های مؤسسه دار الحدیث قرار دارد.
