گزارش دبير علمى کنگره، جناب حجّة الاسلام والمسلمين دکتر مهريزى
اعوذ بالله من الشيطان الرجيم بسم الله الرحمن الرحيم الحمد لله ربّ العالمين و الصلوة و السلام على سيّدنا محمّد و آله الطاهرين. ربّ اشرح لى صدرى و يسّر لى امرى و احلل عقدة من لسانى يفقهوا قولى!
گرامى مى داريم ايّام مبارک ماه رجب را و ميلادهايى که در اين ماه پُر فيض و معنوى است. همينطور عرض تسليت داريم به مناسبت شهادت امام هادى عليه السلام که فرداست. همچنين گرامى مى داريم ايّام ماه خرداد را: سوم خرداد و ارتحال حضرت امام ـ رحمة الله عليه ـ .
خداوند بزرگ را سپاس گزاريم که توفيق داد يکى ديگر از برنامه هاى بزرگداشت عالمان و مفاخر رى به ثمر بنشيند. براى اين که استفاده کنيم از سخنان حضرت آية الله سبحانى، خيلى کوتاه گزارشى از همايش عرض مى کنم. اين برنامه به عبد الجليل رازى قزوينى و کتاب نقض او اختصاص دارد. شيخ منتجب الدين، هم دوره و هم شهرىِ عبد الجليل رازى، در بارۀ وى گفته: «عالمٌ فصيحٌ دينٌ»؛ دانشمند بود، رسا سخن مى گفت و مى نوشت، و ديندار بود. کتاب نقض و کتاب هايى که خود عبد الجليل در کتاب نقض از آنها ياد کرده، نشان مى دهد که او عالم در زمان بود و با حوادث فرهنگىِ زمان خودش کاملاً آشنا بود. غير از کتاب نقض که براى ما به يادگار مانده است، از مجموعه هفت جلدى اى به نام السؤالات و الجوابات نام برده است. يعنى وى کسى است که در آن دوره، پرسش ها و پاسخ هاى مذهبى او در هفت جلد تدوين مى شود که متأسّفانه به دست ما نرسيده است!
کتاب نقض، کتابى است فارسى و يکى از متون کهن فارسى به شمار مى رود. همين طور عبد الجليل، شخصيتى بود، با تأکيد و پايبندى کامل به اصول مکتب اهل بيت عليهم السلام. از منازعات مذهبى پرهيز داشت و به دور بود. او در کتاب نقض، جمله اى دارد که پايبندىِ کامل او را به مکتب اهل بيت عليهم السلام نشان مى دهد: «هر که را ذرّه اى بغض مرتضى و رضا در سينه و دل گذرد (گذارد) در مولودش نظر دارد و اين نقصان از تفريط مادر دارد».۱
با اين پايبندى، از منازعات و مخاصمات کاملاً دورى مى کرد و در کتاب نقض، يک سر بر اين مسئله تأکيد دارد. کتاب نقض، از سه منظر، قابل توجّه است: يکى اين که دوره اى از اعتقادات شيعه را به شيوه عقلانى در مواجهه با يک خصم ناصبى ارائه کرده است؛ ديگر، اطلاعات تاريخى و جغرافيايىِ فراوانى است که از تشيّعِ آن روزگار و مناطق شيعه نشينى چون: قم، رى و جاهاى ديگر ارائه دهد که يکى از منابع بسيار غنى در اين زمينه به حساب مى آيد؛ سومين جهت، نثر فارسى اين کتاب است که براى بسيارى از اديبان و کسانى که در حوزه زبان و ادبيات فارسى کار مى کنند، مورد توجّه قرار گرفته است.
اين امور و جنبه هاى ديگر، باعث شد که در سال ۱۳۸۹ و ۱۳۹۰ برنامه هايى براى ارائه آثار علمى در دستور کار دبيرخانه کنگره قرار بگيرد. کارهايى که اجمالاً انجام شد و الحمد لله به ثمر نشست و عرضه شد، عبارت اند از: يکى خود کتاب نقض است که ويرايش و تحقيق جديدى روى آن انجام شد. مرحوم محدّث اُرموى، کتاب نقض را در دو نوبت چاپ کرد: سال ۱۳۳۱ و ۱۳۵۸. وى در مجموع، کتاب را با سيزده نسخه مقابله کرد، تعليقه هايى بر آن نوشت، کليدواژه هايى استخراج کرد، و فهرست هايى تهيه کرد. بخش بزرگى از فعاليت علمى مرحوم محدّث اُرموى را نقض و مسائل پيرامون آن تشکيل مى دهد. ما چون به نسخه خطّى جديدى از کتاب دست نيافتيم، کارهايى که بر روى اين کتاب صورت گرفت، اين بود که نشانه گذارى ها و تفکيک ها و تقريم نصّى صورت بگيرد که براى فارسى زبان امروزى، آسان خوان تر شود. براى کتاب، تيترها و عناوينى آماده شد که در حواشى کتاب ثبت شدند. تخريجات کتاب، با مصادرى که جديد چاپ شده، تکميل و به روز شد. دو جلد تعليقات مرحوم محدّث ـ که جدا چاپ شده بودند ـ تلخيص شدند و ضميمه کتاب نقض آمدند. نمايه موضوعى براى اين کتاب آماده شد. فهرست هاى فنّى اى که مرحوم محدّث در دو نوبت تهيه کرده بود (۱۲ فهرست)، تکميل شدند و به پانزده فهرست فنى افزايش يافتند.
تمام اينها در يک جلد ۱۲۵۰ صفحه اى منتشر شد. کتاب در وضعيت زيبايى از نظر کاغذ، چاپ و کارهاى علمى و فنى، به ثمر نشست. همچنين دو جلد «مجموعه مقالات» آماده شد. از مجموع مقالات سفارش شده و رسيده به کنگره، ۲۵ مقاله پذيرفته شدند. اين مقالات ابعاد مختلف کتاب نقض را مورد تجزيه و تحليل قرار داده اند که برخى از آنها امروز ارائه مى شوند. بيست و دو عنوان مقاله اى که پيش از اين در بارۀ نقض و عبد الجليل نوشته شده بودند، در يک جلد با عنوان شناخت نامه عبد الجليل و «نقض» به چاپ رسيد. يک کتاب در بارۀ سبک ادبى نقض با عنوان بررسى توصيفى ساختار دستورى کتاب «نقض» منتشر شد. کتابى با عنوان عبد الجليل رازى قزوينى، روزگار و کتابى وى به چاپ رسيد که به شرح حال عبد الجليل، زمانه وى و کتاب نقض پرداخته است. چکيده مقاله ها به زبان فارسى، عربى و انگليسى منتشر شد. دو خبرنامه آماده شده که در محضر اساتيد و حاضران ارائه شده است. تمام اين مجموعه هفت جلدى، به علاوه کتاب نقض چاپ قديم و تعليقات مرحوم محدّث، در يک لوح فشرده (DVD) آماده شد که خدمتتان تقديم شده است.
از کارهاى ديگرى که صورت گرفت، ديدارهايى بود که با مقام معظّم رهبرى و برخى از مراجع داشتيم، که برخى از آنها منتشر شدند و برخى چون دير انجام گرفتند، نتوانستيم اطلاع رسانى کاملى از آن داشته باشيم؛ امّا إن شاء الله در آينده نزديک، به انضمام سخنرانى هايى که امروز ارائه مى گردند، در يک جلد جداگانه، به چاپ خواهند رسيد.
کارهاى ديگرى هم باقى ماندند که إن شا الله در ادامه صورت مى گيرند: يکى بحث بازنويسى کتاب نقض، با حفظ اصالت زبانى آن است و ديگرى ترجمه کتاب نقض به زبان هاى عربى و انگليسى است که إن شا الله در ادامه برنامه هاى کنگره، انجام مى شوند.
در برگزارى اين کنگره، مراکز علمى و نهادهايى سهيم بودند که به جهت تقدير و سپاس، از آنها ياد مى کنم: کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس شوراى اسلامى، مجمع جهانى اهل بيت عليهم السلام، جامعة المصطفى، انجمن آثار و مفاخر فرهنگى، مرکز تحقيقات کامپيوترى علوم اسلامى، معاونت امور فرهنگى وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى و مجمع جهانى تقريب مذاهب اسلامى. اينها مراکزى بودند که با حمايت هاى معنوى و مادى خود در مراحل مختلف کار، ما را يارى کردند.
در پايان، به اجمال، سپاس و تقدير مجموعه برگزارکنندگان را ابتدا به مسئولان و نمايندگان مراکز برگزارکننده ـ که با کمک هاى مادى و معنوى در به ثمر نشستن اين برنامه نقش داشتند ـ تقديم مى کنم. سپس از نويسندگان و محقّقان مقالات و کتب، گروه اجرايى و آماده سازى در دبيرخانه کنگره، کادرهاى اجرايى مؤسسۀ علمى ـ فرهنگى دار الحديث، معاونت ادارى ـ مالى و همه همکارانى که در برگزارى مراسم نقش داشتند، سپاس گزارم. همچنين تشکر مى کنم از سازمان چاپ و نشر دار الحديث ـ که به حق تلاش کردند تا کتاب ها به موقع از چاپ بيرون بيايد؛ چون تقريباً در اين يک ماه آخر بود که توانستيم کتاب ها را تحويل آنها بدهيم. در پايان هم سپاس گزارم از دوست ارجمند و فرهيخته ـ که در بسيارى از برنامه هاى علمى دار الحديث و خيلى از مراکز علمى قم سهم دارند و در صحنه نيستند ـ ، جناب حجّة الاسلام و المسلمين معراجى. و السلام عليکم و رحمة الله و برکاته.
۱. نقض، ص ۷۸.
