کتابها
حضرت عبدالعظيم حسنى عليه السلام
محمّد على سلطانى
قم: دارالحديث، چاپ اول، ۱۳۸۲، وزيرى.
نويسنده در اين كتاب كوشيده است تا با بررسى اوضاع و احوال و حوادث تاريخى عصر حضرت عبدالعظيم حسنى عليه السلام تحليلى جديد درباره زندگى او ارائه دهد و دلايل مهاجرت حضرت عبدالعظيم عليه السلام به رى، و تحليلى درباره احاديثى كه در حق وى صادر شده، بررسى اوضاع شيعيان در عصر حضرت عبدالعظيم عليه السلام، تأملى در چند روايت حضرت عبدالعظيم، بازشناسى خاندان عبدالعظيم، اوضاع سياسى دوران زندگى حضرت عبدالعظيم عليه السلام و ... برخى از عناوين اين كتاب است.
آستان مقدس حضرت عبدالعظيم حسنى عليه السلام در گذشته و حال
على اصغر قائدان
قم: دارالحديث، چاپ اول، ۱۳۸۲، ۲۹۶ص، وزيرى.
اين كتاب كه در پنج فصل سامان يافته است ابتدا به تاريخچه شهر رى نظرى افكنده و سپس در فصلى درباره امامزادگان معزز مدفون در آستان سخن گفته است.
تاريخچه آستان حضرت عبدالعظيم حسنى، فصل ديگر كتاب است كه در آن به موقعيت تاريخى آستان در دوره هاى مختلف اشاره شده و ابنيه تاريخى آن توصيف شده است.
در فصل چهارم كه تحت عنوان توليت آستان از ابتدا تا انقلاب اسلامى است، به متوليان آستان از عصر سلجوقيان تا صفويان، از عصر صفويان تا عصر قاجار و از عصر قاجار تا انقلاب اسلامى اشاره شده و متوليان آن معرفى شده اند، و سپس چگونگى اداره آن پس از پيروزى انقلاب اسلامى تا دوران توليت آية الله محمدى رى شهرى تبيين شده است.
فصل پايانى كتاب، با عنوان آستان مقدس حضرت عبدالعظيم عليه السلام در عصر حاضر، به اجراى طرح عظيم ملّى و مذهبى توسعه آستان، به تفصيل مورد بحث قرار گرفته، و از ايجاد و احداث مراكز فرهنگى و علمى سخن به ميان آمده است.
دانشكده علوم حديث، مراكز ادارى و خدمات رفاهى، تشكيلات ادارى آستان، موقوفات آستان در گذشته و حال و مؤسسه فرهنگى دارالحديث و ....
عناوين ساير مراكز و دوايرى است كه به گونه اى كامل معرفى شده اند.
مسند حضرت عبدالعظيم حسنى عليه السلام
عزيزالله عطاردى ـ عليرضاهزار،
قم: دارالحديث، چاپ اول، ۱۳۸۲، وزيرى.
عبدالعظيم حسنى عليه السلام از محدثان بزرگ شيعه در ابتداى قرن سوم هجرى است. وى با امامان ابن الرضا عليه السلام همنشين بود و از آنان نقل حديث مى كرد.
در كتاب مسند حضرت عبدالعظيم حسنى عليه السلام با جستجوى وسيع و استفاده از امكانات رايانه حدود ۱۲۰ روايت از طريق عبدالعظيم عليه السلام نقل شده است.
ترجمه فارسى اين روايات هم در كتاب آمده است. در مقدمه كتاب سه بحث كلى درباره مسند و مسندنويسى؛ زندگى نامه عبدالعظيم عليه السلام؛ مشايخ و راويان حضرت عبدالعظيم حسنى عليه السلام آمده است.
اين كتاب از دو بخش «درآمد» در ۱۲۱ صفحه و مسند عبدالعظيم حسنى در ۱۳۲ صفحه، سامان يافته است نويسندگان در ابتدا بحث هاى مقدماتى: معنى مسند، تاريخچه مسندنويسى، تاريخ زندگى حضرت عبدالعظيم، معرفى ۴۰ نفر از مشايخ و راويان حضرت عبدالعظيم را ذكر كرده اند.
مؤلفان كوشيده اند حتى الامكان روايات را از مصادر اصلى حديث نقل كنند و كمتر از بحارالانوار يا ساير جوامع روايى نقل حديث كرده اند.
براى تسهيل استفاده از مطالب كتاب فهرست آيات، روايات، اعلام، مصادر، موضوعات كلى احاديث نيز براى كتاب فراهم آمده است.
جنات النعيم فى احوال سيدنا الشريف عبدالعظيم عليه السلام
ملا محمد اسماعيل فدايى كزازى اراكى (م ۱۲۶۳ق)،
تحقيق: على اكبر زمانى نژاد
قم: دارالحديث، چاپ اول، ۱۳۸۲، ۳۷۶ص، وزيرى.
اين كتاب ـ كه يكى از مصادر شرح حال حضرت عبدالعظيم است ـ شامل مقدمه و هشت فردوس و خاتمه است.
مقدمه، در بيان آن است كه چرا امامت در نسل امام حسن قرار داده نشد؟.
فردوس اوّل، پيرامون اسم و رسم حضرت عبدالعظيم و آنچه صاحبان كتابهاى رجالى درباره او گفته اند.
فردوس دوم، در بيان و شرح سند مطالب و رواياتى كه پيرامون آن حضرت در فردوس اوّل ياد شده.
فردوس سوم، پيرامون آباى گرامى آن حضرت (عبدالله ـ على ـ حسن ـ زيد).
فردوس چهارم، دربيان فضايل عامّه آن حضرت كه شامل ساير امامزاده ها هم مى شود.
فردوس پنجم، در بيان فضايل عامه آن حضرت كه شامل ساير علماى عاملين هم مى شود.
فردوس ششم، در معرفى راويان او (هشت نفر).
فردوس هفتم، در معرفى مشايخ او و كسانى كه از آنها روايت كرده است، به ترتيب حروف تهجى (حدود بيست نفر ياد شده است).
فردوس هشتم، در روايات منقول از آن حضرت. در اين بخش شصت روايت و در ذيل هر روايت، روايات مشابه آن و مطالب ديگر را آورده است.
خاتمه، در بيان احوال اولاد امام حسن از غير زيد كه جدّ حضرت عبدالعظيم است.
روح و ريحان (ج۱)
حاج محمّد باقر واعظ طهرانى كجورى مازندرانى،
تحقيق: سيد صادق حسينى اشكورى،
قم: دارالحديث: چاپ اول، ۱۳۸۲، ۴۳۲ص، وزيرى.
اين كتاب ـ كه نام اصلى و كامل آن جنة النعيم والعيش السليم في أحوال السيد الكريم والمحدث العليم عبدالعظيم بن عبدالله الحسنى عليه السلام والتكريم است ـ از تأليفات حاج محمد باقر واعظ طهرانى كجورى مازندرانى است و به سال ۱۲۹۶ق، در عصر مؤلف و تحت نظر وى به چاپ رسيد. نويسنده پس از چاپ، حواشى بسيارى در تكميل يا توضيح مطالب، بدان افزوده است.
اين كتاب را مى توان به حق، فرهنگواره اى شيعى در بيان اعتقادات و تاريخ شيعه دانست. مؤلف در اين اثر علاوه بر بيان احوال و تاريخ حضرت عبدالعظيم حسنى عليه السلام، در صدد بيان يک دوره معارف شيعى بوده است.
از نكات حايز اهميت در كتاب حاضر، مستند بودن مطالب آن است، و تبحّر مؤلف در دسته بندى و نظم بخشيدن به مطالب تاريخى، اعتقادى و انساب و نيز ضميمه كردن اشعار فارسى و عربى و احاديث گوناگون.
اين كتاب به پيشنهاد كميته علمى كنگره بزرگداشت حضرت عبدالعظيم حسنى عليه السلام و به همت آقاى سيد صادق حسينى اشكورى، با تحقيق كامل در پنج جلد به چاپ رسيده است.
محقق در ابتداى جلد اول، فصلى درباره مؤلف كتاب و تأليفات وى و نيز خصوصيات اين كتاب باز كرده است، و ضمن بيان روش كار خويش، فصلهاى كتاب را كه «روح و ريحان» ناميده شده، معرفى نموده است. و در پى آن مطالب كتاب آغاز مى شود.
در جلد اول اين مطالب آمده است:
مقدمه اى به نام رضوان داراى سه عنوان:
تكثير. در كثرت نسل سادات.
تفضيل. در فضايل سادات.
تخصيص. در خصايص سادات.
سپس عناوين اصلى كتاب كه ۲۴ روح و ريحان و يک خاتمه است:
اوّل. در عدد اولاد حضرت امام حسن مجتبى عليه السلام و در اينكه اعقاب و اولاد آن جناب، منحصر به حسن مثنى و زيد گرديد.
دوم. در شرح احوال حسن مثنى،
سوم. در شرح احوال زيد و اولاد ديگر از ائمه هدى عليهم السلام كه موسوم به زيد بودند،
چهارم. در شرح احوال اجداد حضرت عبدالعظيم عليه السلام كه منتهى به زيد مى شوند،
پنجم. در شرح كنيه و لقب و اسم حضرت عبدالعظيم، و بيان «السّلامُ عَلَيَك أيُّها المُحَدِّثُ العَليم»، و مراتب حديث و معناى «حديث» و «محدّث»، و بيان «السّلامُ عَلَيْكَ أيُّها الشِّخْصُ الشَّريف»، و بيان «السّلامُ عَلَيْكَ أيّها السيّدُ الكَريم»،
ششم. در شرح برادران و فرزندان و عيال حضرت عبدالعظيم عليه السلام،
هفتم. در درک خدمت آن جناب، ائمّه ثلاثه را، يعنى حضرت جواد و حضرت هادى و حضرت عسكرى عليهم السلام،
هشتم. در شرح حديث ابا حماد رازى و امر كردن به اخذ دين از حضرت عبدالعظيم عليه السلام،
روح و ريحان (ج۲)
حاج محمد باقر واعظ طهرانى كجورى مازندرانى،
تحقيق: سيد صادق حسينى اشكورى،
قم: دارالحديث: چاپ اول، ۱۳۸۲، ۴۴۷ص، وزيرى.
در اين جلد بخشى از روح و ريحان نهم گنجانده شده است.
روح و ريحان نهم در شرح حال كسانى است كه خدمت ائمّه طاهرين عليهم السلام عرض دين كرده اند، و عرض دين حضرت عبدالعظيم عليه السلام كه تمام عقايد و اصول و فروع و مطالب حقّه در ضمن اين شرح، مسطور و مذكور است.
روح و ريحان (ج۳)
حاج محمد باقر واعظ طهرانى كجورى مازندرانى،
تحقيق:سيد صادق حسينى اشكورى،
قم: دارالحديث: چاپ اول، ۱۳۸۲، ۴۲۷ص، وزيرى.
در اين جلد، بخش پايانى روح و ريحان نهم و روح و ريحان دهم تا چهاردهم درج گرديده كه مطالب زير را در بر گرفته است.
دهم. در شرح مهاجرت حضرت عبدالعظيم عليه السلام به طرف رى و ايّام توقف آن جناب و وضع عبادتش،
يازدهم. در ترجمه چهل حديث كه از آن جناب مروى است و به فارسى ترجمه شده است، و بيان حديث «مَنْ حَفِظَ أرْبَعينَ حَديثاً..»،
دوازدهم. در شرح كيفيت شهادت و وفات آن بزرگوار و مدفن شريف و بناء رى و مدح عجم،
سيزدهم. در شرح معناى زيارت و اخبارى كه در ثواب زيارت آن بزرگوار مروى است،
چهاردهم. در آداب زيارت زاير و خدّام مقابر و كردارى كه از ايشان شايسته است، و بناهاى حسنه اى كه مقتضى است در جوار اين مزار كثير الانوار باشد از مدرسه و غير آن.
روح و ريحان (ج۴)
حاج محمد باقر واعظ طهرانى كجورى مازندرانى،
تحقيق: سيد صادق حسينى اشكورى،
قم: دارالحديث: چاپ اول، ۱۳۸۲، ۴۰۰ص، وزيرى.
ده روح و ريحان باقى مانده در جلد چهارم آمده است كه عبارت اند از:
پانزدهم. در معناى «توليت» و آداب زيارت كردن متولى اين آستان و ثمراتى كه در اين اوقات كالشمس فى رابعة النّهار هويدا و آشكار است،
شانزدهم. در شرح بناى قبّه حضرت عبدالعظيم عليه السلام در زمان مجد الملک اردستانى و تذهيب آن در اين دولت جاويدْ مدّت، و بناى تذهيب قباب ائمّه طاهرين عليهم السلام و بناهاى جديده ديگر در آن روضه مباركه،
هفدهم. در شرح اقوال نحارير و فحول قدماى از علما در مدح و توثيق حضرت عبدالعظيم عليه السلام،
هيجدهم. در شرح احوال حمزات و امامزاده حمزه موسوى و نسب سلاطين صفويّه، و نسب مرحوم حاجى سيّد محمّد باقر رشتى،
نوزدهم. در شرح احوال امامزاده طاهر حسينى،
بيستم. در شرح احوال امامزاده عبدالله ابيض،
بيست و يكم. در شرح احوال قاضى صارونكى، و امامزاده اى كه در فرحزاد مدفون است،
بيست و دوّم. در شرح عموم امامزادگان كه وارد رى شده اند،
بيست و سوّم. در شرح علماى رازيّين از زمان ائمّه دين تا علماى اين زمان كه در تهران متولّد شدند و وفات يافتند،
بيست و چهارم. در منامات و رؤياى حسنه و كراماتى كه از اين روضه معظمه ظاهر گرديد به امر الله،
روح و ريحان (ج۵)
حاج محمد باقر واعظ طهرانى كجورى مازندرانى،
تحقيق:سيد صادق حسينى اشكورى،
قم: دارالحديث: چاپ اول، ۱۳۸۲، ۴۰۰ص، وزيرى.
جلد پنجم به فهارس اين مجموعه اختصاص يافته و شامل فهرستهاى زير است:
۱. فهرست آيات كريمه،
۲. فهرست روايات عربى،
۳. فهرست روايات فارسى،
۴. فهرست ادعيه و زيارات،
۵. فهرست سروده هاى عربى،
۶. فهرست سروده هاى فارسى،
۷. فهرست مصرعها،
۸. فهرست ضرب المثلها،
۹. فهرست كتب،
۱۰. فهرست قبايل، بيوتات و مذاهب،
۱۱. فهرست اعلام و اشخاص،
۱۲. فهرست جايها،
۱۳. فهرست منابع و مآخذ،
۱۴. فهرست تفصيلى موضوعات (نمايه).
مهمترين نكته مورد توجه در چاپ جديد اين كتاب ارائه متنى مصحَّح بوده كه هم مراجعه بدان آسان باشد، و هم مطالب ارائه شده به نحوى نيكو جلوه نمايد. از اين رو، جلد پنجم آن به فهارس متنوع و قابل استفاده پژوهشگران اختصاص يافت است.
اشعار فارسى از عربى تفكيک گشته، و مطالب فارسى نسبت به عربى در دو سياق مجزّا واقع شده است.
در تخريج مصادر ومنابع مورد استناد ـ كه شمار آن بسيار بوده است ـ، با توجه به وقت محدود، اهتمام فراوان صورت پذيرفته است.
با توجه به كثرت مطالب عربى، اشتباه هاى نوشتارى فراوانى در چاپ سنگى به چشم مى خورد، حتى در نقل آيات. علاوه بر تصحيح اين موارد، كلماتى كه در آن چاپ ناخوانا بوده، خصوصاً مطالبى كه مرحوم كجورى با خطّ خويش در حاشيه افزوده است، با مراجعه به منابع اصلى تصحيح گشته است.
عنوان هاى مطالبى كه در حاشيه نسخه سنگى آمده، به مكان مناسب در متن منتقل گرديده، در مواردى كه عنوان يا كلمه اى لازم به نظر مى رسيد و در متن كتاب نيامده بود، بين دو قلاب [ ] درج گرديد.
التذكرة العظيمية
شيخ محمّد ابراهيم كلباسى
تصحيح و تحقيق: عليرضا هزار
قم: دارالحديث، چاپ اول، ۱۳۸۲، ۳۸۴ ص، وزيرى.
كتاب التذكرة العظيميه در شمار نگارشهايى است كه به زندگينامه حضرت عبدالعظيم پرداخته است. هدف نويسنده آن بوده كه كتابى ساده و روان و مختصر درباره زندگى آن حضرت بنگارد تا مورد استفاده عموم مردم قرار گيرد و سعى نموده از مطالبى كه كمتر با موضوع در ارتباط است احتراز نمايد.
وى كتاب را در چهارده بخش شامل مقدمه، دوازده تذكره و خاتمه سامان داده است. گزارشواره اى از ساختار كتاب بدين قرار است:
مقدمه: فضايل و خصايص سادات.
تذكره اول: نسب و خاندان حضرت عبدالعظيم عليه السلام.
تذكره دوم: برادر، همسر و فرزندان حضرت عبدالعظيم عليه السلام.
تذكره سوم: فضايل حضرت عبدالعظيم عليه السلام.
تذكره چهارم: حديث عرض دين.
تذكره پنجم: هجرت ايشان به رى و سخنى در هجرت و انواع آن.
تذكره ششم: احاديث حضرت عبدالعظيم عليه السلام.
تذكره هفتم: محل دفن ايشان.
تذكره هشتم: شرح شهادت حضرت عبدالعظيم عليه السلام.
تذكره نهم: ثواب زيارت ايشان.
تذكره دهم: آداب زيارت، معنى آن و وظايف خادمان حرم ايشان.
تذكره يازدهم: فضايل حضرت عبدالعظيم عليه السلام در سخن عالمان.
تذكره دوازدهم: در ذكر بانيان و خادمان حرم حضرت عبدالعظيم عليه السلام.
خاتمه: شرح حال امامزاده حمزه؛ بيانى در احوال امام زادگان ديگر؛ شرح حال شيخ صدوق؛ شرح حال حاجى كلباسى؛ نقد و ردّى بر فتاوى و خرافات وهابيان.
شناخت نامه حضرت عبدالعظيم حسنى عليه السلام و شهر رى
(مجموعه رساله هاى خطى و سنگى پيرامون حضرت عبدالعظيم عليه السلام)
تحقيق: سيد مجتبى صحفى ـ على اكبر زمانى نژاد،
قم: دارالحديث، چاپ اول: ۱۳۸۲، ۴۲۳ص، وزيرى.
كتاب حاضر مجموعه اى است از رساله هاى خطى و سنگى پيرامون حضرت عبدالعظيم حسنى عليه السلام، كه مجلد اول شناخت نامه حضرت عبدالعظيم و شهر رى را تشكيل مى دهد و شامل چهارده رساله خطى و سنگى در ارتباط با آن حضرت و آستان مقدس وى مى باشد كه از قرن چهارم تا اواسط قرن چهاردهم به رشته تحرير درآمده است.
از جمله رساله هاى حائز اهميّت اين مجموعه، رسالة في فضل عبدالعظيم عليه السلام، تأليف صاحببن عباد (۳۲۶ق ـ ۳۸۵ق) است كه قديمى ترين شرح حال حضرت عبدالعظيم حسنى عليه السلام است كه نگارش يافته است.
ديگر رساله هاى گردآمده در اين مجلد به ترتيب ذيل مى باشد:
۲. زيارت حضرت عبدالعظيم حسنى عليه السلام منسوب به شيخ مفيد. ۳. نسب نامه حضرت عبدالعظيم حسنى عليه السلام، احمدغلام عمله خزانه (در سال ۱۱۳۸ق). ۴. توبه نامه در حرم حضرت عبدالعظيم عليه السلام (در قرن ۱۳). ۵. وقايع اتّفاقيّه در حرم حضرت عبدالعظيم عليه السلام (در قرن ۱۳). ۶. رياض الرضوان (فضيلت و زيارت حضرت عبدالعظيم عليه السلام و امامزادگان رى)، ميرمحمدحسين بن مير محمدصالح الحسينى خاتون آبادى. ۷. پنجاه حديث با ترجمه از حضرت عبدالعظيم عليه السلام، ولى محمد بيكوردى تركمانى عراقى (در سال ۱۳۰۴ق). ۸. شرح حال حضرت عبدالعظيم حسنى عليه السلام، اعتضادالسلطنه على قلى ميرزا (۱۲۶۴-۱۳۱۳ق). ۹. در بيان احوال حضرت عبدالعظيم عليه السلام (به ضميمه دو رساله ديگر)، اعتضاد السلطنه على قلى ميرزا (۱۲۶۴-۱۳۱۳ق). ۱۰. جغرافياى مشاهد (ذكر مشاهد رى و راز)، سيد محمدباقر واعظ حسينى خلخالى (در قرن ۱۴ق). ۱۱. اعتقادات و اصول دين و شرح حال حضرت عبدالعظيم حسنى عليه السلام، وثوق العلما خوراسكانى اصفهانى (در سال ۱۳۲۴ق). ۱۲. الخصائص العظيميّة، شيخ جواد شاه عبدالعظيمى (م ۱۳۵۵ ق). ۱۳. قوانين و موقوفات آستانه حضرت عبدالعظيم عليه السلام (به ضميمه دو رساله ديگر از دوره صفويه). ۱۴. موائد الكريم لِزُوّار عبدالعظيم عليه السلام، حاج شيخ عباس حائرى تهرانى (م۱۳۶۰ ق)
شناخت نامه حضرت عبدالعظيم حسنى عليه السلام و شهر رى
(مجموعه رساله هاى خطى و چاپى پيرامون امامزادگان و زيارتگاه هاى رى)
تحقيق: سيد رسول علوى ـ على اكبر زمانى نژاد،
قم: دارالحديث، چاپ اول: ۱۳۸۲، ۳۰۷ص، وزيرى.
در اين كتاب كه جلد دوّم مجموعه شناخت نامه حضرت عبدالعظيم و شهر رى مى باشد. رساله هاى خطى و چاپى در ارتباط با امامزادگان مدفون در رى و از جمله حضرت عبدالعظيم عليه السلام، گردآورى شده است كه مجموعا شامل هشت رساله مى باشد.
عناوين رساله ها و نام مؤلفين آنها به قرار ذيل مى باشد.
۱. شرح حال امامزادگان رى، على قلى ميرزا اعتضاد السلطنه (۱۲۶۴ق - ۱۳۱۳ق)،
۲. امامزادگان معروف رى، سيد محمدصادق حسينى طباطبائى (در سال ۱۲۹۶ ق)،
۳. نسب حضرت عبدالعظيم عليه السلام و امامزادگان رى، ولى محمد بيک وردى تركمانى عراقى (در سال ۱۳۰۴ ق)،
۴. امامزادگان رى، شيخ محمدحسين طهرانى (قرن ۱۳)،
۵. نور الآفاق، شيخ جواد شاه عبدالعظيمى (م۱۳۵۵ق)،
۶. بارگاه امامزاده عبدالله عليه السلام در رى، ميرزا خليل كمره اى (در سال ۱۳۷۴ق)،
۷. الرسالة العزية فى ترجمة الجليل عزّالدين يحيى الشهيد رحمه الله، حضرت آية الله العظمى سيد شهاب الدين المرعشى النجفى،
۸. حواشى عمده الطالب فى نسب آل ابى طالب عليه السلام، حضرت آية الله سيد محمّد على روضاتى اصفهانى (دام ظله).
شناخت نامه حضرت عبدالعظيم حسنى عليه السلام و شهر رى
(مجموعه مقالات چاپ شده)
هادى ربانى ـ على اكبر زمانى نژاد،
قم: دارالحديث، چاپ اول: ۱۳۸۲، ۵۰۴ ص، وزيرى.
در اين جلد از مجموعه شناخت نامه حضرت عبدالعظيم عليه السلام و رى، بيست مقاله ـ كه پيشتر در مطبوعات مختلف كشور به چاپ رسيده و حاوى مطالب سودمندى بوده ـ گنجانده شده است.
پيش درآمد اين مجموعه مقالات، سخنان مقام معظم رهبرى حضرت آية الله خامنه اى ـ دام عزه ـ است كه در جمع مردم شهر رى در سال ۱۳۷۳ ايراد گرديده است.
عناوين مقالات اين كتاب به اين قرار است:
۱. آشنايى با حضرت عبدالعظيم عليه السلام و مصادر شرح حال او، رضا استادى، مجله نور علم، ش ۵۰ ـ ۵۱، ص۲۶۳ ـ۳۱۷.
۲. عظمت و شخصيت حضرت عبدالعظيم در نظر امامان عليهم السلام و عالمان بزرگ شيعه، سيّد جعفر شهيدى، مجله علوم حديث، ش ۱، ص ۱۰۰ ـ ۱۰۷.
۳. شرح حال حضرت عبدالعظيم حسنى عليه السلام، داود الهامى، مجله مكتب اسلام، سال ۳۵، ش ۱، ص۲۶ ـ ۳۴.
۴. يادگار امام مجتبى عليه السلام در شهر رى، سيّد مهدى شمس الدين، روزنامه اطلاعات، ۱۸ فروردين ۱۳۷۲ش.
۵. مناظرات امام جواد عليه السلام با حضرت عبدالعظيم حسنى عليه السلام، سيّد كاظم ارفع، روزنامه اطلاعات، ۲۶ دى سال ۱۳۷۰ش.
۶. بررسى تاريخ رى در مقاله فهرست شيخ منتجب الدين، آقا موسى شبيرى زنجانى، يادنامه علامه امينى، مقاله سوم، ص ۳۳ ـ ۷۳.
۷. مراكز علمى رى و تأثير آن در فرهنگ و تمدّن اسلامى، مهدى محقق، مجله گوهر، سال اول، ۱۳۵۲ ش، ص ۵۹۳ ـ ۵۹۸.
۸. سيماى مدرسه رى و قم، محمد مهدى آصفى، مجله كيهان انديشه، ش ۳، آذر و دى ۱۳۶۴ ش، ص ۲۳ ـ ۲۸.
۹. بازگوى رازِ رى، حسين كريمان، مجله كيهان فرهنگى، سال ۱۳۶۸ ش، ص ۳ ـ ۱۱.
۱۰. يكى از نقوش رى، عباس اقبال آشتيانى، مجله نوبهار، سال ۵، ش ۱۴، ص ۲۱۷ ـ ۲۱۸.
۱۱. مجموعه عبدالعظيم عليه السلام گنجينه اى از سنّت و هنر، سيّد احمد موسوى، مجله ميراث جاويدان، ش ۲۱، ص ۶۰ ـ ۶۷.
۱۲. محدّثان و علماى امامى رى (تا پايان قرن چهارم)، محمد حاجى تقى، مجله علوم حديث، ش۱۲، ص ۱۲۶ـ ۱۵۱.
۱۳. رى در زمان طبرى، پروانه نيک طبع، يادنامه طبرى، ص ۵۱۵ ـ ۵۲۷.
۱۴. فرمان اشرف افغان و موقوفات آستانه حضرت عبدالعظيم عليه السلام، سيّد عبدالله عقيلى، مجله ميراث جاويدان، ش ۴، سال هفتم، ۱۳۷۸ش، ص ۷۱ ـ ۸۶.
۱۵. تاريخ رى و شخصيت حضرت عبدالعظيم الحسنى عليه السلام، ابوالقاسم مشيرى، مجله معارف اسلامى، ش ۲۶، ۱۳۵۵ ش، ص ۸۴ ـ ۹۱.
۱۶. رى در دائرة المعارف اسلامى، ترجمه احمد الشنتاوى، مينو رسكى، دائرة المعارف الاسلامية، ج ۱۰، ص۲۸۵ـ۲۹۲.
۱۷. درگاه و كتيبه آستانه حضرت عبدالعظيم عليه السلام، محمد كريم پيرنيا، مجله باستان شناسى و هنر ايران، سال دوم، ش ۲، ۱۳۴۸ ش، ص ۴ ـ ۶.
۱۸. دفينه رى، سيّد عبدالله عقيلى، روزنامه اطلاعات، ۲۵ شهريور ۱۳۷۰ ش.
۱۹. جغرافياى تاريخى رى، حسين قره چانلو، مجله بررسيهاى تاريخى، سال ۱۲، ش ۲، ۱۳۵۶ ش، ص ۱۱۱ ـ ۱۲۲.
۲۰. فهرست نسخه هاى خطى كتابخانه آستانه امامزاده عبدالعظيم عليه السلام، محمد تقى دانش پژوه، نشريه كتابخانه مركزى دانشگاه تهران، دفتر سوم، ص ۴۲۷ ـ ۴۸۰.
شناخت نامه حضرت عبدالعظيم حسنى عليه السلام و شهر رى
(مجموعه كتابها و رساله ها)
مهدى مهريزى ـ على اكبر زمانى نژاد،
قم: دارالحديث، چاپ اول: ۱۳۸۲، ۵۶۸ ص، وزيرى.
در اين مجلد از مجموعه شناخت نامه هاى حضرت عبدالعظيم حسنى عليه السلام و شهر رى، از ميان انبوه كتابها و جزوات مستقلى كه هر كدام، گوشه اى از جلوه علمى و ملكوتى حضرت عبدالعظيم را تبيين كرده، ده عنوان گنجانده شده است. مشخصات عناوين كتب برگزيده از اين قرار است:
۱. آستانه حضرت عبدالعظيم عليه السلام، سيد محمد تقى مصطفوى، در سال ۱۳۳۰ش
۲. زندگانى حضرت عبدالعظيم عليه السلام، و شخصيت دو امام زاده مجاور آن، محمد رازى، در سال ۱۳۶۷ ق
۳. آستانه رى (مجموعه اسناد و فرامين)، دكتر محمد على هدايتى، در سال ۱۳۴۴ ش
۴. زندگانى حضرت عبدالعظيم حسنى عليه السلام، محمدجواد نجفى، در سال ۱۳۴۴ ش
۵. تاريخ مختصر كتابخانه مقدسه حضرت عبدالعظيم عليه السلام، جواد مؤذنى، در سال ۱۳۴۱ ش
۶. شرح احوال حضرت عبدالعظيم عليه السلام و حضرت امامزاده حمزه عليه السلام، نشريه آستانه مباركه حضرت عبدالعظيم عليه السلام، در سال ۱۳۴۹ ش
۷. رى عروس البلاد، فرماندارى شهرستان رى، در سال ۱۳۷۳ ش
۸. تاريخ زندگانى حضرت عبدالعظيم عليه السلام و امامزادگان مجاور، حسين مؤذنى، در سال ۱۳۷۸ش
۹. آفتاب رى (حضرت عبدالعظيم حسنى عليه السلام)، محمدباقر پورامينى، در سال ۱۳۷۷ ش
۱۰. نگين رى (آشنايى با شخصيت حضرت عبدالعظيم عليه السلام)، جواد محدّثى، در سال ۱۳۷۸ ش
شناخت نامه حضرت عبدالعظيم حسنى عليه السلام و شهر رى
(مجموعه گفتارهاى پراكنده پيرامون حضرت عبدالعظيم عليه السلام و امامزادگان)
على اكبر زمانى نژاد ـ ابوالفضل حافظيان،
قم: دارالحديث، چاپ اول: ۱۳۸۲، ۳۹۲ ص، وزيرى.
اين جلد از مجموعه شناخت نامه هاى حضرت عبدالعظيم عليه السلام و شهر رى، مجموعه گفتارهاى پراكنده، پيرامون حضرت عبدالعظيم عليه السلام و امامزادگان اختصاص يافته است. گفتارهاى پراكنده مطالب گوناگونى است كه از بيش از صد و پنجاه مأخذ (از قرن دوم تا عصر حاضر) انتخاب شده و در معرض استفاده علاقه مندان قرار گرفته است.
در اين كتاب سعى شده تا تصرفى در متن گفتارها صورت نگيرد و در نقل مطالب از منابع مختلف، توضيحات و پاورقي هاى مصححان آن آثار عيناً درج شده است.
با نگاهى اجمالى به كتابْ در مى يابيم كه منابع و مآخذ كتاب به دو بخش عربى و فارسى تقسيم شده و كتابهاى هر بخش، به ترتيب زمان وفات مؤلفان آنها مرتب شده است.
ختام مسک اين كتاب، دو نامه از امام خمينى قدس سره درباره انتصاب امام جمعه شهر رى و امام جماعت مسجد جامع صحن حضرت عبدالعظيم عليه السلام است.
شناخت نامه حضرت عبدالعظيم حسنى عليه السلام و شهر رى
(مجموعه گفتارهاى پراكنده پيرامون شهر رى)
سيد محمدحسين حكيم ـ على اكبر زمانى نژاد،
قم: دارالحديث، چاپ اول: ۱۳۸۲، ۴۱۶ ص، وزيرى.
گرد آورندگان اين مجموعه در تلاش بوده اند تا با تتبع و جست وجوى وسيع كه در منابع مأخذشناسى شهر رى شده، اكثر موضوعات مربوط به شهر رى را در معرض ديد فضلا و دانشمندان و نويسندگان قرار دهند. و اين مهم تحت عنوان مجموعه گفتارهاى پراكنده پيرامون شهر رى، منبعى براى اهل تحقيق باشد، چرا كه در اين مجموعه مطالب گوناگونى در باب شهر رى از بيش از صد مأخذ (از قرن سوم تا عصر حاضر) استفاده شده كه هر كدام در نوع خود سودمند و مفيد است.
مطالب اين كتاب از دو دسته منابع عربى و فارسى استخراج شده كه ابتدا مطالب منابع عربى به ترتيب تاريخ وفات مؤلفان آنها، سپس مطالب منابع فارسى به همان ترتيب درج گرديده است.
در پايان كتاب فهرست تفصيلى مطالب آن آمده است.
امامزادگان و زيارتگاه هاى شهر رى
محمّد قنبرى
قم: دارالحديث، چاپ اول، ۱۳۸۲، ۳۳۶ ص، وزيرى.
درباره امامزادگان و زيارتگاه هاى شهر رى كتابهاى فراوانى به رشته تحرير درآمده است. بخشى از آنها مخطوط بوده كه اينک به همت كميته علمى كنگره حضرت عبدالعظيم به دست چاپ سپرده شده است و بخشى ديگر به صورت مطبوع است. كتاب حاضر كه به شرح زندگى امامزادگان شهر رى اختصاص دارد، علاوه بر زندگينامه، درباره بناى مراقد آنها مطالبى را به همراه دارد و برخى از زيارتگاه هاى مشهور شهررى را نيز معرفى نموده است.
در مقدمه كتاب، مطالبى راجع به اهميت و لزوم احترام به خاندان نبوت و روش هايى درباره چگونگى شناخت بقاع متبرک آمده است و سپس شرح حال و نسب امامزاده حمزه، امامزاده طاهر، امامزاده ابو عبدالله، امامزاده ابوالحسن، امامزاده هادى، نگاشته شده و سپس درباره بقاع مجعولى چون بقعه بى بى شهربانو، بى بى زبيده و جوانمرد قصاب مطالبى نقل شده است.
در پايان كتاب، فهارسى چون فهرست اعلام، اماكن، كتابها و نيز فهرست تفصيلى مطالب گنجانده شده است.
تفاوت اين كتاب با ساير كتابهايى كه در اين زمينه نگاشته شده، تحقيق عميق و تا حدود زيادى دقيق آن و ريشه يابى داستان هايى است كه درباره انتساب بقاع در بين عموم مردم شايع است.
بزرگان رى بخش اول
(مشاهير رى)
محسن صادقى
قم: دارالحديث، چاپ اول: ۱۳۸۱، ۴۱۱ ص، وزيرى
كتاب بزرگان رى در دو بخش سامان يافته كه بخش اول آن به مشاهير رى اختصاص دارد. در اين بخش شرح حال تفصيلى بيست تن از عالمان رى آمده است. در گزينش اين مشاهير، سعى شده دانشمندان و عالمان مشهورى كه در رشته هاى مختلف علوم تبحّر داشته اند و شرح تفصيلى از آنان در اختيار بوده است گزينش شوند، از جمله: محدثان، مفسران، متكلمان، فقيهان، فيلسوفان، طبيبان، شاعران و عارفان، و در هر رشته يک يا چند تن نام برده شده اند. البته در اين ميان از عالمانى نيز ياد شده كه شرح تفصيلى از آنها در دست نبوده امّا به دليل آنكه عالمى قابل و پر تلاش بوده يا خدمات بزرگى در رى انجام داده است، در زمره اين مشاهير گنجانده شده است. فهرست عالمان و نام دارانى كه در اين ا ثر به آنها پرداخته شده بدين قرار است:
۱. ابن قبه رازى،
۲. ابو حاتم رازى، محمّد بن ادريس،
۳. ابو حاتم رازى احمد بن حمدان،
۴. ابو على مسكويه،
۵. ابوالفتوح رازى،
۶. ابوالمعالى رازى،
۷. بندار رازى،
۸. بهاء الدوله رازى،
۹. سديد الدين محمود حمصى رازى،
۱۰. عبدالجليل قزوينى رازى،
۱۱. فخرالدين رازى،
۱۲. آية الله حاج سيد رضا فيروزآبادى،
۱۳. قطب الدين رازى،
۱۴. قوامى رازى،
۱۵. محمّد بن زكريا، ابو بكر رازى،
۱۶. حجة الاسلام والمسلمين شريف رازى،
۱۷. ثقة الاسلام محمّد بن يعقوب كلينى رازى،
۱۸. منتجب الدين ابو عبدالله رازى،
۱۹. شيخ منتجب الدين على بن بابويه رازى،
۲۰. نجم الدين رازى.
در پايان نيز فهارس تفصيلى و فنّى استخراج شده كه شامل، فهرست مطالب، فهرست كتابها، فهرست نشريات، فهرست اشعار، فهرست كسان، فهرست جايها مى باشد و ۵۶ صفحه را دربرگرفته است.
بزرگان رى بخش دوم
(مفاخر رى)
محسن صادقى
قم: دارالحديث، چاپ اول: ۱۳۸۲، ۳۴۳ ص، وزيرى
مفاخر رى عنوان بخش دوم كتاب بزرگان رى مى باشد و در برگيرنده معرّفى اجمالى ۵۳۵ نفر از مفاخر رى مى باشد كه عموماً از جلد دوم كتاب رى باستان تأليف مرحوم استاد كريمان اقتباس شده است.
در اين بخش اسامى مفاخر رى به ترتيب حروف الفبا تنظيم گرديده و به فراخور حال «مترجَم» از يک سطر تا دو صفحه به معرّفى وى پرداخته شده است.
حرف «الف» شامل ۱۱۴ نفر
حرف «ب» ۴ نفر
حرف «ث» يک نفر
حرف «ج» ۱۱ نفر
حرف «ح» ۵۰ نفر
حرف «خ» ۲ نفر
حرف «د» ۲ نفر
حرف «ذ» يک نفر
حرف «ر» ۶ نفر
حرف «ز» ۴ نفر
حرف «س» ۱۳ نفر
حرف «ش» ۱۸ نفر
حرف «ص» ۵ نفر
حرف «ط» ۳ نفر
حرف «ع» ۱۱۰ نفر
حرف «غ» ۲ نفر
حرف «ف» ۴ نفر
حرف «ق» ۶ نفر
حرف «ک» ۹ نفر
حرف «م» ۱۳۲ نفر
حرف «ن» ۹ نفر
حرف «و» ۳ نفر
حرف «ه» ۵ نفر
حرف «ى» ۱۵ نفر
در پايان اين بخش فهارس تفصيلى و فنّى استخراج شده كه شامل فهرست مطالب، فهرست كتابها، فهرست نشريات، فهرست اشعار، فهرست كسان، فهرست جايها، فهرست موضوعى و فهرست منابع و مآخذ ۱۰۲ صفحه از بخش دوم را فهارس تشكيل مى دهد.
دانشمندان و مشاهير حرم عبدالعظيم و شهر رى (ج۱)
على رضا هزار
قم: دارالحديث، ۲ج، چاپ اول، ۱۳۸۲، ۸۴۸ ص، وزيرى.
اين اثر در دو جلد تدوين يافته و مجموعه اى است از زيست نامه يا شناخت نامه دانشمندان و مشاهيرى كه در حرم حضرت عبدالعظيم عليه السلام و يا در شهر رى مدفون اند. مؤلف اين كتاب طرّاحى ساختار و شاكله آن را بيشتر از كتاب ارزشمند اختران فروزان رى و تهران و نيز جلد چهارم كتاب گنجينه دانشمندان رى، تأليف دانشمند پرتلاش مرحوم محمد شريف رازى اقتباس كرده است. تهيه مدخلهاى آن به عهده بيست تن از پژوهندگان محترم بوده كه نام آنان در مقدمه كتاب ذكر شده است. همچنين در تدوين اين اثر از كتابهاى: دائرة المعارف تشيع، اثر آفرينان، رجال بامداد، مفاخر اسلام و دائرة المعارف بزرگ اسلام استفاده شده است.
جلد اول اين مجموعه شامل ۹۷ تن از دانشمندان و مشاهير است كه به ترتيب حروف الفبا براساس حروف نام كوچک آنها تنظيم و از حرف «الف» تا «غ» ادامه يافته است. چند تن از برجستگان و نامداران اين جمع از اين قرارند: ۱. ابوالحسن شعرانى، ۲. ابوالفتوح رازى، ۳. ابوبكر محمد بن زكرياى رازى، ۴. ابوجعفر محمد بن على بن بابويه، ۵. بديع الزمان فروزان فر، ۶. سيد جلال الدين محدث ارموى، ۷. حبيب الله قاآنى شيرازى، ۸. رجبعلى خياط، ۹. ستارخان، ۱۰. عباس اقبال آشتيانى، ۱۱. على اكبر دهخدا، ۱۲ غلامرضا تختى و ....
دانشمندان و مشاهير حرم عبدالعظيم و شهر رى (ج۲)
على رضا هزار
قم: دارالحديث، ۲ج، چاپ اول، ۱۳۸۲، ۸۴۸ص، وزيرى.
مؤلف، جلد دوم اين مجموعه را بدون نگارش مقدمه مستقلى، به مابقى مشاهير و دانشمندان مدفون در حرم حضرت عبدالعظيم و شهر رى اختصاص داده كه از حرف «ف» آغاز و تا حرف «ى» ۷۷ تن از مشاهير را نام مى برد.
بعد از آماده سازى كتاب، مؤلف به زيستنامه ۲۴ تن ديگر از عالمان و مشاهير مدفون دست يافته و شرح حال آنان را در پايان كتاب ذكر مى كند، كه مجموع افراد در اين مجلد به ۱۰۱ تن مى رسد. به عنوان نمونه چند تن را ياد مى كنيم:
۱. فصيح الزمان شيرازى،
۲. سيد كاظم عصار،
۳. محمدتقى فلسفى،
۴. محمد خيابانى،
۵. محمدرضا قمشه اى،
۶. محمدعلى شاه آبادى،
۷. محمود حلبى،
۸. هاشم اشكورى گيلانى،
۹. سيد ابوالقاسم كاشانى،
۱۰. جلال آل احمد.
در پايان فهارس فنّى دو جلد استخراج شده كه شامل: فهرست اعلام و اشخاص متن، فهرست پديدآورندگان مقالات، فهرست كتابهاى موجود، فهرست مكانها، فهرست عناوين مى باشد و ۹۸ صفحه را به خود اختصاص داده است.
فهرست كتابهاى چاپ سنگى كتابخانه آستانه حضرت عبدالعظيم عليه السلام
ابوالفضل حافظيان ـ على صدرايى خويى
قم: دارالحديث، چاپ اول، ۱۳۸۲، ۵۶۶ ص، وزيرى.
در كتابخانه فعلى آستانه حضرت عبدالعظيم ـ كه در سال ۱۳۲۳ش داير شده است ـ حدود سه هزار كتاب چاپ سنگى و سربى قديم نگهدارى مى گردد.
اين كتابها اغلب در سده اخير در كشورهاى اسلامى (ايران، تركيه، مصر، عراق، هند و پاكستان) به چاپ رسيده اند و در مواردى نيز كتابهاى چاپ روسيه و اروپا در ميان آنها به چشم مى خورد.
شايان ذكراست كه در دوره رواج چاپ سنگى در ايران، در كشورهاى تركيه، مصر، عراق، روسيه و اروپا، كتابها به صورت سربى منتشر مى شده است.
اغلب اين كتابها در موضوعات علوم اسلامى مانند: علوم قرآن، علوم حديث، تاريخ و جغرافيا، فقه و اصول، بررسي هاى اسلامى، كلام و فلسفه و عرفان، ادبيات فارسى و عربى و ... هستند كه در اين كتاب به تفصيل معرفى شده اند.
اين فهرست در سه بخش كتاب هاى فارسى، كتاب هاى عربى و ساير زبانها (تركى، اردو، انگليسى و فرانسوى) و در هر بخش به ترتيب الفبايى، عنوان كتابها تنظيم شده است.
ترتيب چينش اطلاعات بدين نحو است:
۱. نام كتاب.
۲. موضوع كتاب، كه در روبروى عنوان كتاب در داخل پرانتز قرار گرفته است.
۳. مؤلف يا مترجم، كه در زير عنوان كتاب قرار دارد.
۴. نام كاتب نسخه.
۵. سال و محل چاپ.
۶. ناشر و مطبعه.
۷. قطع كتاب (جيبى، رقعى، خشتى، وزيرى، وزيرى بزرگ، رحلى).
۸. تعداد صفحات.
۹. شماره مسلسل كتاب، كه با آن شماره كتاب در مخزن مستقر شده و مى توان كتاب را از كتابخانه درخواست نمود.
۱۰. براى سهولت مراجعه، در پايان كتاب، فهارس: مؤلفين، مطبعه ها، اماكن و كاتبان نيز افزوده شده است.
فهرست نسخه هاى خطى كتابخانه آستان حضرت عبدالعظيم عليه السلام
ابوالفضل حافظيان،
قم: دارالحديث، ۲ج، چاپ اول: ۱۳۸۲، ۸۸۸ ص، وزيرى.
كتابخانه آستانه حضرت عبدالعظيم حسنى عليه السلام گنجينه اى فرهنگى و تاريخى است كه از قدمت و نفاست ارزنده اى برخوردار است.
هم اكنون تعداد كتابها و نشريات موجود در آن به چهل هزار جلد بالغ مى شود.
اين فهرست نامه از نظر شكلى، الفبايى و به ترتيب الفبايى عناوين كتابها تنظيم شده است و از جهت كيفى، توصيفى و تا حدّى توصيفى و تحقيقى است، به اين معنا كه در همه معرّفى نامه هايى كه براى كتابها تنظيم شده توضيحاتى در توصيف كتاب و اطلاعات كتابشناختى آمده و به منابع كتابشناسى و فهرست نامه هاى كتابهاى چاپى و نسخه هاى خطى مراجعه شده و در موارد لازم نسخه مورد بحث با نسخه هاى ديگر از كتاب سنجيده شده است.
در اين كتاب ۷۴۴ نسخه خطى موجود در كتابخانه آستان حضرت عبدالعظيم عليه السلام در ۸۰۰ عنوان معرّفى شده است و پس از معرّفى تفصيلى كتابها و نسخه ها، فهرستهاى راهنما در هفت بخش آمده است و بخش پايانى كتاب به تصاوير منتخب از نسخه هاى خطى اختصاص يافته است.
اين فهرست در دو جلد و شامل ۸۸۸ صفحه است، جلد اول در ۴۴۴ صفحه معرّفى ۴۹۱ عنوان كتاب از حرف «آ» تا «ق» را در بر دارد و در جلد دوم ۳۰۱ عنوان كتاب از حرف «ک» تا «ى» معرّفى شده و اين جلد نيز به ضميمه فهرستهاى راهنما و تصاوير، مشتمل بر ۴۴۴ صفحه است.
معرّفى هر كتاب از دو بخش اصلى تشكيل مى شود: الف. كتابشناسى
در اين بخش، اطلاعات تفصيلى درباره كتاب اعم از نام كتاب و مؤلف و زبان و موضوع و تاريخ تأليف و تعداد ابواب و فصول و ... بدين ترتيب مطرح مى شود:
۱. شماره رديف كتاب، ۲. نام كتاب، ۳. موضوع، ۴. زبان، ۵. نام مؤلف و تاريخ وفات او، ۶. توضيحات كتاب شناسى، ۷. منابع و مآخذ، ۸. آغاز و انجام.
ب. نسخه شناسى
در اين بخش، خصوصيات نسخه مورد بحث شامل شماره نسخه در مخزن، نوع خط و نام كاتب و تاريخ و محلّ كتابت و تزيينات و يادداشتهاى اول و آخر نسخه و نوع جلد و تعداد برگها و سطرها و ... بدين تفصيل بيان مى شود:
۱. شماره نسخه در مخزن، ۲. نوع خط و ويژگيهاى آن، ۳. نام كاتب، ۴. تاريخ كتابت، ۵. محلّ كتابت، ۶. توضيحات نسخه شناسى، ۷. نوع جلد و تزيينات و نقوش روى آن، ۸. سابقه، ۹. شماره ثبت، ۱۰. تعداد برگها و سطرها و قطع كتاب.
براى دستيابى به اسامى مؤلفان و آثارشان و عناوين ديگر، فهرستهاى راهنما ارائه شده است. بدين منظور با استفاده از برنامه رايانه اى فهرستهاى مختلف اخذ شده و در هفت بخش تقديم مى شود.
فهرستهاى هفتگانه از اين قرار است:
۱. فهرست الفبايى پديدآورندگان، ۲. فهرست الفبايى كاتبان، ۳. فهرست نسخه هاى خط مؤلف، ۴. فهرست واقفان، ۵. فهرست موضوعى كتابها، ۶. فهرست الفبايى آغاز كتابها، ۷. فهرست منابع و مآخذ.
مأخذشناسى حضرت عبدالعظيم عليه السلام و شهر رى
ابوالفضل حافظيان ـ سيد محمد حسين حكيم
قم: دارالحديث، چاپ اول، ۱۳۸۲، ۴۰۸ ص، وزيرى.
مطالب اين كتاب ـ كه به شناخت كتب و مقالات منتشر شده درباره حضرت عبدالعظيم و شهر رى اختصاص دارد ـ در دوازده فصل زير سامان يافته است:
۱. حضرت عبدالعظيم عليه السلام: كتاب هاى مستقل،
۲. حضرت عبدالعظيم عليه السلام: كتاب هاى مشتمل،
۳. حضرت عبدالعظيم عليه السلام: مقالات،
۴. شهر رى: كتاب هاى مستقل،
۵. شهر رى: كتاب هاى مشتمل،
۶. شهر رى: مقالات،
۷. اسناد و فرامين،
۸. نشريات رى،
۹. گزارشها و پايان نامه ها،
۱۰. نقشه ها،
۱۱. منابع لاتين: كتاب هاى مستقل و مشتمل،
۱۲. منابع لاتين: مقالات.
در بخش پايانى كتاب، فهرست عناوين (كتابها و مقاله ها و ...)، فهرست پديدآورندگان به همراه آثارشان و فهرست كمک پديدآورندگان گنجانده شده است.
مجموعه مقالات كنگره حضرت عبدالعظيم حسنى عليه السلام
كميته علمى كنگره بزرگداشت حضرت عبدالعظيم عليه السلام، توليد مقالات و انديشه هاى جديد را بخش مهمى از رسالت خود قرار داده و براى دستيابى به اين هدف، از طريق فراخوان عمومى و نيز سفارش تدوين، مقالات بسيارى را گردآورى نموده است.
از ميان مقالات رسيده، پنجاه مقاله جهت چاپ در مجموعه مقالات كنگره مناسب تشخيص داده شده كه به ترتيب زير به چاپ رسيده است:
جلد اول، حاوى دوازده مقاله و شامل مقالات اعتقادى از قبيل: عرض دين، امامت، مهدويت، تشيع در رى و ... است.
جلد دوم، داراى دوازده مقاله تاريخى.
جلد سوم و چهارم، بيست مقاله را كه داراى موضوعات متنوعى است در بر گرفته است.
گفتنى است كه بقيه مقالات به همراه سخنراني هاى ايراد شده در كنگره، مصاحبه ها و ... پس از برپايى كنگره، به عنوان «يادنامه» به چاپ خواهد رسيد.
در اينجا چكيده اى از مقالات مجلدات اول تا سوم تقديم خواهد شد و يادآورى مى شود كه مجلد چهارم نيز پس از برپايى كنگره در دسترس علاقه مندان قرار خواهد گرفت.
مجموعه مقالات كنگره حضرت عبدالعظيم حسنى عليه السلام
قم: دارالحديث، جلد اول، چاپ اول، ۱۳۸۲، وزيرى.
۱.شرح حديث عرض دين حضرت عبدالعظيم حسنى عليه السلام
آية الله صافى العظمى گلپايگانى
يكى از راههايى كه با آن مى توان به درستى شناخت عقايد و مطابقت آن با وحى و هدايت قرآن مجيد و تعليمات اسلام آگاه شد، عرض دين بر بزرگان دين شناس است، خصوصاً در تفاصيل مسائل اعتقادى كه فقط به وحى و اخبار رسول اعظم و اهل بيت عليهم السلام قابل اثبات است و راهى براى معرفت آنها جز رجوع به مدارک صحيح سمعى از كتاب و سنت وجود ندارد.
موضوع كسب اطمينان از مطابقت معتقدات دينى با نصوص دينى و وحى نازل شده بر پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله به صورت عرض دين و عقايد مطرح بوده است و افراد متعهد و با معرفت به دنبال آن بوده اند كه دريافتهاى دينى خود را به ائمه معصوم عرضه بدارند. در كتابهاى بحارالانوار، امالى الطوسى، معانى الأخبار، رجال الكشى و الكافى عرض دين شخصيتهاى متعددى روايت شده است.
يكى از شخصيتهاى بزرگى كه دين خود را بر امام زمان خود عرض كرد. حضرت عبدالعظيم حسنى عليه السلام است. او بنابر روايتى كه در ثواب الاعمال آمده است، به خدمت امام هادى عليه السلام رسيده، عقايد خويش را بيان داشته و از سوى آن امام همام تأييدى بر عقايد خويش دريافت داشته است.
نويسنده محترم اين مقاله، پس از بيان مقدمه اى مفصل، به شرح حديث عرض دين پرداخته و اين حديث را از جهت سند و لفظ و متن مورد بررسى قرار داده است.
وى معتقد است كه در سند حديث هيچ گونه ضعفى وجود ندارد كه شاهد بر وضع و جعل آن باشد. سپس به شرح الفاظ پرداخته، بحثى درباره ذات خداوند و توحيد او مطرح مى سازد و سپس شرحى بر مسئله نبوت و امامت نوشته، نتايجى از اين حديث به دست مى دهد.
گفتنى است كه اين مقاله پيشتر از سوى مؤلف محترم آن تأليف و منتشر شده و مقالات بعدى كه به معرفى آنها خواهيم پرداخت، مباحثى در تكميل مطالب اين مقاله است.
۲. نگاهى كوتاه به حديث شريف عرض دين
دكتر احمد عابدى
وجود پاره اى ابهامات و اشكالات در مقاله پيشين، نويسنده مقاله حاضر را بر آن داشته تا ضمن بررسى آن، نگاهى اجمالى به حديث عرض دين داشته باشد. در اين نوشتار، ضمن بيان امتيازات و محاسن مقاله حضرت آية الله العظمى صافى گلپايگانى، انتقادات وارد بر آن چنين برشمرده مى شود:
۱. ارجاع خواننده تنها به كتاب و سنت و نهى او از مطالعه كتب فلسفى و عرفانى،
۲. ارجاع خوانندگان و نسل جوان براى حفظ دين فقط به مراجع و فقها،
۳. خلاف قرآن دانستن برخى از مطالب فلسفى،
۴. ...
نويسنده در مجموع چهارده انتقاد به مقاله وارد ساخته و سپس حديث را با نگاهى غير از آنچه مؤلف مقاله گذشته مورد شرح قرار داده، به بررسى مى نشيند.
وى در بحثى تحت عنوان «نگاه اجمالى به حديث شريف عرض دين»، ابتدا به بحث درباره سند روايت پرداخته، معتقد است هر چند محتواى حديث مورد اعتماد است، اما حديث از سندى ضعيف برخوردار است.
مقايسه اى كوتاه بين روايات عرض دين، عنوان ديگرى از مقاله است كه در آن به مقايسه احاديث منقول در موضوع عرض دين مى پردازد و بهترين روش در زمينه اعتقادات را عرض دين بر علم قطعى و برهان مى داند و عرضه بر امامان را متفاوت با عرض دين بر فقها مى شمارد.
نويسنده در بررسى محتوايى حديث، به وحدت حقه، اسم ذات مقدس و اعتقاد به امامت پرداخته است و در صدد بيان هر يک برآمده است.
۳. آموزه هاى حديث عرض دين
دكتر رضا برنجكار
در اين مقاله ضمن بحث در رابطه با عرضه دين بر امامان، به شروح حديث عرض دين حضرت عبدالعظيم اشاره شده و سپس روايت عرض دين را از كتاب امالى صدوق نقل مى نمايد.
او با بيان اينكه عبدالعظيم در ابتداى عرض عقايد، از مهم ترين و اساسى ترين آموزه اسلامى، يعنى اصل توحيد و وحدت حق تعالى آغاز مى كند، به شرح اسم جلاله «الله» مى پردازد و به مباحث لغوى و نظر علماى لغت شناس و روايت اهل بيت در بيان معناى اين لفظ اشاره مى نمايد.
شرح اسم «واحد»، «ليس كمثله شىء»، «خارج من الحدّين، حد الابطال و حد التشبيه»، «و انّه ليس بجسم ولاصورة و لاعرض و لاجوهر»، «و رب كل شىء»، «و مالكه»، «و خالقه»، «و جاعله»، «و محدثه» و ساير فرازهايى كه راجع به نبوت و معاد است، از فرازهاى ديگر اين مقاله است.
۴. معارف فكرى و اعتقادى در احاديث حضرت عبدالعظيم عليه السلام
سيد ابراهيم علوى
در احاديث حضرت عبدالعظيم عليه السلام موضوعات گوناگونى يافت مى شود؛ موضوعاتى چون: توحيد، نبوت، امامت، مكانت اهل بيت، افضليت على بن ابى طالب عليه السلام، معاد، برزخ و ديگر مسائل كلامى، احكام فقهى، قضا و قدر، اخلاقى، اجتماعى، تربيتى، سيره، تفسير و ....
مؤلف اين مقاله در پى آن بوده است تا مسائل فكرى و اعتقادى را از بين روايات عبدالعظيم استخراج نموده، و به شرح و بسط آنها بپردازد.
توحيد و خداشناسى، امامت، دين، اخلاق تربيتى، پند و اندرز، تفسير و تأويل قرآن و تأويل آيات بر امامت، مباحثى است كه در اين نوشته بدانها پرداخته شده است.
او در سرآغاز بخش آخر مقاله مى نويسد:
بخش بزرگى از احاديث تفسيرى و تأويل حضرت عبدالعظيم، به امامت و ولايت اهل بيت اختصاص دارد. حديث معروف «من مات و لا يعرف امامه، مات ميتة جاهلية؛ هر كس بميرد و امام خود را نشناسد، با مرگ جاهلى مرده است»، از عبدالعظيم حسنى روايت شده است.
۵. پيشينه عرض دين و حديث
سيد محمّد كاظم طباطبايى
راويان فقيه و آنانى كه به درايت در حديث، بيش از روايت آن اهميت مى دادند، هماره در پى آن بودند كه:
۱. به صدور احاديث، حتى احاديث مشهور، اطمينان پيدا كنند.
۲. نص حديث را آنگونه كه صادر شده است، ياد گيرند.
۳. معنا و مفهوم دقيق و كامل احاديث را دريابند.
۴. تعارض بين احاديث را به نحو مقبول و معقول حل نمايند.
۵. از لايه هاى عميق تر (بطون) حديث مطلع گردند و تأويل احاديث را فرا گيرند.
اطميان يافتن از دين و مجموعه باورها و اعتقادات شخص مهم تر از عرضه حديث است.
آنچه آمد بخشى از سرآغاز اين مقاله است. در اين مقاله هدف از عرضه دين توضيح داده شده و نمونه هايى از عرضه دين نمايانده شده است و تفاوت هاى ميان عرضه ها تبيين گرديده است.
نويسنده معتقد است كه كامل ترين، مفصل ترين و دقيق ترين بيان دين، در سخنان عبدالعظيم حسنى در حضور امام هادى عليه السلام آمده است، و اين عرضه با تمامى متونى كه مربوط به عرضه دين از سوى ديگران است تفاوت اساسى دارد.
او مى نويسد كه عرضه عبدالعظيم به پنج بخش اصلى ۱. الله تعالى و صفات بارى، ۲. نبوت، ۳. امامت، ۴. معاد، ۵. فرايض واجب، تقسيم مى شود. و در پى آن به شرح هر يک از اين بخشها و زير مجموعه هاى آنها مى پردازد و از مهر تأييد امام بر عقايد عبدالعظيم سخن به ميان مى آورد و بيان مى دارد كه، عرضه حديث به مثابه معيارى براى شناخت حقيقت باور انسانى است و عرضه حديث نيز نوعى از عرضه دين است و لزوم عرضه حديث، علاوه بر آنچه گفته شد، مبتنى بر پيش فرض هايى چون:
متن محور بودن معارف دينى، پيدايش و گسترش احاديث ساختگى، تسامح در نقل، نياز به درايت در فهم، تعارض روايات، و در دسترس بودن معصومان است.
وى سپس به سير تاريخى عرضه حديث مى پردازد و انگيزه هاى عرضه حديث (اطمينان از صدور، تغيير و تبديل و تحريف، اسباب صدور و نقل قراين، فهم مراد، تقيه، فهم برتر و حل تعارض) را بيان مى دارد.
۶. شميم ولايت
على مختارى
عشق به امامت و ولايت در مسند عبدالعظيم حسنى عليه السلام ـ كه يادگار ماندگار حضرت عبدالعظيم است ـ موج مى زند. از آنچه در تطاول روزگاران به چپاول رفته بى خبريم، ولى همين گلبرگها شميمى از كوچه باغهاى معارف ايشان را به همراه دارد كه هر صاحبدل را سرمست مى كند. اين اثر پر ارج، در حقيقت نشانى است از شراب طهور و مِىِ نابى كه اين سيد كريم از دست جدش ساقى كوثر گرفته است.
نويسنده اين مقاله، پس از آوردن فراز فوق، پنج مشخصه را در مسند عبدالعظيم بررسى مى نمايد. آنها عبارت اند از:
اهتمام به امامت و ولايت، قرآن و عترت، خاندان نبوت، امت و امامت و غربت زيارت.
نويسنده ضمن توضيح درباره هر مشخصه، علاوه بر نقل روايات عبدالعظيم، به آيات قرآنى و روايات اهل بيت استناد نموده است.
۷. تأويل ولايى در مسند حضرت عبدالعظيم حسنى عليه السلام
سيد ابوالحسن مطلبى
مهم ترين شاخصه حضرت عبدالعظيم، ولايت مدارى اوست. نويسنده مقاله با نوشتن اين جمله، حديث عرض دين را تأييد مدعاى خويش دانسته است و سپس به تأويلهاى ولايى در روايات عبدالعظيم اشاره مى نمايد.
تأويل آيات «وقِفوهم إنّهم مسئولُون»، «و لو انّهم فعلوا ما يوعظون به لكان خيرا لهم»، «و تَعيها اُذنٌ واعية»، «ولو استقاموا على الطريقة لأَسقيناهم ماءً غَدَقا» و ... در روايات عبدالعظيم، موضوعى است كه در اين مقاله كوتاه بدانها پرداخته شده است.
۸. امامت در احاديث حضرت عبدالعظيم عليه السلام
على اصغر رضوانى
نويسنده در اين مقاله ضمن بيان مقدمه اى درباره حضرت عبدالعظيم و حديث ابو حمّاد رازى و حديث عرض دين، در صدد است تا احاديث عبدالعظيم را در بخش امامت از دو زاويه بررسى كند:
۱. بررسى مضامين اخبارى كه در آنها سخن از امام و امامت و فضايل اهل بيت و ساير شؤونشان بوده است.
۲. بررسى موقعيت و مواضع حضرت عبدالعظيم در برابر امام زمان خود.
او سپس به تأويل برخى از آيات بر اهل بيت پرداخته، ابتدا تأويل را معنا كرده، سپس انواع نزول را تشريح مى كند و در ادامه نوشتار روايات تأويلى را در احاديث عبدالعظيم يكى يكى بيان كرده، به بررسى تأويل در آنها مى پردازد.
در ادامه مقاله روايات مصداقى بيان شده، موضوعاتى چون: خصوصيات امام، هر پيامبرى وصى و جانشين دارد، برترى امام على بر ساير اوصيا، تصريح بر اسامى امامان، يقين به امام، خالى نبودن زمين از حجت، ضرورت شناخت امام، سؤال از ولايت، توصيف امام على از زبان رسول خدا و امامت از ديدگاه حضرت عبدالعظيم، مورد بحث و بررسى قرار مى گيرد.
۹. مهدويت در احاديث حضرت عبدالعظيم حسنى عليه السلام
على اصغر رضوانى
نويسنده در مقدمه اين مقاله مى نويسد، كه با نگرش كلى به احاديث حضرت عبدالعظيم حسنى عليه السلام در بخش مهدويت، به دو نقطه اساسى بر مى خوريم:
۱. موقعيت شخصى حضرت عبدالعظيم و عقايد و نحوه برخورد او با امام زمان خود، و به طور كلى سجايا و اخلاقيات آن حضرت عليه السلام.
۲. مطالبى كه امام معصوم عليه السلام در ارتباط با امام منتظر عليه السلام و حكومت عالمى و توحيدى آن حضرت به حضرت عبدالعظيم فرموده و ايشان نيز براى ما بيان كرده اند.
او نيز اين مقاله را در دو بخش دنبال مى كند. در بخش اول، فضايل آن حضرت را با توجه به روايات رسيده بازگو نموده است، و در بخش دوم مقاله، با نگرشى كوتاه به احاديث عبدالعظيم درباره مهدويت، به جوانبى از مباحث آن اشاره مى نمايد.
مهدويت نوعى و شخصى، بديهى بودن مسئله مهدويت، زمينه سازان ظهور بودن اهل بيت عليهم السلام، مخفى بودن ولادت حضرت مهدى، خفاى شخصى حضرت مهدى در عصر غيبت، ياوران خصوصى و عمومى حضرت مهدى، مرحمت بودن مهدى موعود براى عالميان، خصلتهاى حضرت مهدى، وضعيت شيعيان در عصر ظهور، ترديد يا انكار ولادت ايشان، تصريح نكردن به اسم آن حضرت، تشبيه در فراز «كما ملئت ظلما و جورا» نه بيان شرط، انتظار فرج، حتمى بودن ظهور، جهانى بودن حكومت مهدى و ... از جمله موضوعاتى است كه در اين بخش تشريح شده اند.
۱۰. ظهور امام زمان عليه السلام در روايات حضرت عبدالعظيم
شاهرخ محمّدبيگى
بخشى از روايات حضرت عبدالعظيم درباره مهدويت و ظهور مصلح آخر الزمان است. نويسنده در اين مقاله، روايات ظهور امام را از ميان احاديث منقول از عبدالعظيم استخراج كرده، پس از بيان هفت روايت، به نتيجه گيرى از اين احاديث مى پردازد و هفت نتيجه از آنها اخذ مى نمايد. او به عنوان آخرين نتيجه به مسئله انتظار فرج اشاره كرده، آن را آنگونه كه از روايات فهميده مى شود، بهترين اعمال شيعيان به شمار مى آورد.
۱۱. تاريخ تشيع در شهر رى
رسول جعفريان
اين مقاله مفصل و پربار ـ كه حدود هشتاد صفحه از كتاب را به خود اختصاص داده است ـ تحريرى از كتاب تاريخ تشيع در رى اين نويسنده است.
وى در اين نوشتار، به تاريخ رى و تشيع تا قرن سوم مى پردازد، و چگونگى آشنايى مردم رى با تشيع و نفوذ تشيع در رى را بيان مى كند. كوچ علويان به رى و توسعه تشيع در آن سامان ـ كه رى را در فاصله قرن سوم تا پنجم به يكى از مراكز مهم استقرار علويان بدل ساخته بود ـ، نقش آل بويه در گسترش تشيع در رى، تضعيف تشيع در رى پس از حمله سلطان محمود غزنوى، فعاليت فرهنگى شيعيان در رى و نوشتن قرآن رى، نفوذ شيعيان در سازمان ادارى دولت سلجوقى، علويان رى در دوره سلجوقى، دامنه نفوذ تشيع در رى در قرن ششم، محلات شيعه نشين رى، مدارس شيعه در رى، جدالهاى مذهبى در رى و تشيع در نواحى رى، عناوين مباحث اين مقاله را تشكيل مى دهد.
علاوه بر مصادرى كه در پاورقى بدانها اشاره شده، فهرست منابع مقاله يكى از امتيازات اين نوشتار است كه در ساير مقالات كمتر به چشم مى خورد.
۱۲. تشيع در رى (از قرن دوم تا نهم)
مرتضى دوستى ثانى
نويسنده در اين مقاله گفتارهايى چند را براى فهم تطورات تشيع اماميه در رى (و البته طى چند سده نخست) تدوين نموده است كه برخوردار از دو وجه بارز است. يک وجه آن در بازخوانى تاريخ تشيع طى سده هاى دوم تا نهم به طور فشرده است، اين وجه خود، دو لايه را در بر مى گيرد به بدين معنا كه كوشش نگارنده در يک لايه معطوف به يافتن عناصر پيوند دهنده فرهنگ تشيع نزد خواص و تعاملات ويژه فرهنگى و تعارضات ناشى از بالندگى تفكر شيعى و در نتيجه، باز پس گرفتن سكان هدايت مسلمين از ارباب فرق بوده است؛ و در لايه دوم، شرح رويدادهاى عام را ـ كه بستر آن تعاملات خاص محسوب مى شوند ـ لازم شمرده است؛ و از همين رو، وجه اول را «بازخوانى» نام نهاده است.
اين وجه، تقريباً در آثار موجود، شناخته شده است و نگارنده پرهيز از تكرار مكررات را لازم ديده، از آوردن آن مطالب امتناع نموده است. و وجه دوم بحث، پيام فرهنگى است كه شيعه اماميه توانست بر اثر چالشهايى كه فرا روى خويش در عصر مورد نظر داشت، به تفهيم و انتقال آن بپردازد.
سخن نويسنده با اشاره به مفهوم تشيع در قرون نخستين آغاز شده، در سر راه خود ناگزير از شرح اوضاع رى پس از اسلام گرديده است. او اقامت حضرت عبدالعظيم عليه السلام در رى را نقطه عطف مهمى در تاريخ تشيع رى دانسته، آن را يكى از عوامل تطور اوضاع اجتماعى و فرهنگى شيعه اماميه در آن خطه به شمار مى آورد.
رى و رسالت فرهنگى و مبحث پيشروان، كه منظور از آن، بازشناسى چهره هاى شاخصى از خطه رى است، از ديگر مباحث مقاله است. نتيجه گيرى خوبى كه نويسنده در پايان مقاله آورده، ختام مسکِ زيبايى بر نوشتار است. از جمله خصوصيات اين مقاله، تعليقات پر بار و فهرست منابعى است كه در پايان آن آورده شده است.
مجموعه مقالات كنگره حضرت عبدالعظيم حسنى عليه السلام
قم: دارالحديث، جلد دوم، چاپ اول، ۱۳۸۲، وزيرى.
۱. پژوهشى در روايات قرآنى ـ تفسيرى حضرت عبدالعظيم حسنى عليه السلام
محمد مرادى
در اين مقاله تلاش شده است كه احاديث مربوط به قرآن و تفسير آن، كه حضرت عبدالعظيم واسطه نقل آنها بوده، بررسى و تحليل شود.
احاديث نقل شده از سوى حضرت عبدالعظيم در باب قرآن و تفسير آن، به چند دسته تقسيم مى شود:
۱. احاديث تفسيرى،
۲. احاديث تأويلى،
۳. احاديثى كه در آنها عبارتهاى قرآن به گونه اى غير از قرآن رايج آمده،
۴. احاديثى كه برخى از آيات قرآن را درباره امام على عليه السلام و امام حسين عليه السلام مى داند.
۵. و ....
در اين مقاله محتواى اين روايات گزارش شده و پاره اى از آنها بررسى و ابعادشان باز شكافى شده است.
نويسنده در قسمتى از مقاله گفته است: در روايات عبدالعظيم براى تفسير آيات، از روش استنباط و كاربرد عقل براى تبيين آيات، معناشناسى واژه ها، بيان نمودهاى عينى و مصاديق آيات، استفاده شده است.
وى در هر بخش روايات مورد بحث به طور كامل نقل نموده و درباره آنها به تفصيل سخن گفته است.
۲. در بيان شخصيت حضرت عبدالعظيم عليه السلام آية الله شيخ على پناه اشتهاردى
در اين مقاله ـ كه مؤلف آن از برگزار كنندگان كنگره سپاسگزارى و از برپايى آن اظهار شعف نموده است ـ دو بحث ارائه شده است.
بحث اول اينكه حضرت عبدالعظيم زمان امام رضا عليه السلام را درک كرده است يا خير. ايشان پس از بيان مقدماتى، با اشاره به چند روايت كه در كتب روايى آمده است، نتيجه مى گيرد كه عبدالعظيم از اصحاب امام رضا عليه السلام بوده است.
در بحث دوم، درباره شخصيت بزرگوار حضرت عبدالعظيم عليه السلام است. نويسنده با نقل مطالب تنى چند از مؤلفان درباره آن حضرت، سعى در ترسيم شخصيت عبدالعظيم حسنى براى خوانندگان دارد.
در پايان مقاله، سه روايت براى تيمن و تبرک نقل شده است.
۳. مقام علمى و فضيلت زيارت حضرت عبدالعظيم عليه السلام
آية الله سيد عبدالجواد علم الهدى
اين مقاله شناختى اجمالى از زندگانى، مقام علمى و شخصيت معنوى حضرت عبدالعظيم و نيز فضيلت زيارتش در اختيار مى گذارد و در بيان شخصيت حضرت عبدالعظيم، از ولادت، خاندان، هجرت به رى، خبر دادن پيامبر از رحلت عبدالعظيم در رؤيا و وفات ايشان سخن به ميان آمده و سپس به شخصيت علمى و معنوى آن حضرت اشاره شده است و در آن از جايگاه ايشان در نزد امامان، جايگاه وى در نزد علما، روايات منقول از وى، مشايخ، راويان و تأليفات حضرت عبدالعظيم عليه السلام بحث شده است.
بخش پايانى، به فضيلت زيارت حضرت عبدالعظيم اختصاص داده شده و در آن به سه حديث درباره زيارت ايشان اشاره شده است. در يكى از اين روايات، ثواب زيارت عبدالعظيم، همچون ثواب زيارت امام حسين عليه السلام دانسته شده، و نويسنده دليل آن را شرايط دشوار در حكومتهاى هارون الرشيد، مأمون و متوكل عباسى دانسته است.
۴. خُلق عظيم (شرح احاديث اخلاقى و اجتماعى حضرت عبدالعظيم حسنى عليه السلام)
عبدالهادى مسعودى
نويسنده در اين نوشتار يازده حديث را ـ كه بيشتر صبغه اخلاقى دارند ـ از ميان احاديث مسند عبدالعظيم برگزيده و به ترجمه و شرح آنها پرداخته است. وى در سرآغاز مقاله گفته است كه، احاديث اخلاقى منقول از پيروان اهلبيت عليهم السلام چنان گسترده است كه همه عرصه هاى روابط انسانى، فردى و اجتماعى را در بر مى گيرد. احاديث عبدالعظيم حسنى عليه السلام نيز از اين امر مستثنا نيست و همان گونه كه در مقاله خواهيد ديد، روايات نقل شده ايشان، پهنه عريضى از اخلاق و آداب معاشرت را فرا مى گيرد. در اين احاديث نكته هايى نغز به چشم مى آيد و محورهايى، مانند تكيه بر اصول عقلانى و نيز هماهنگى فرمانهاى اخلاقى با طبيعت و فطرت انسان از يک سو، و همسويى با آموزه هاى قرآن از سوى ديگر، ديده مى شود. نويسنده اين برداشتهاى كلى را كوتاه و گذرا شرح نموده است.
وى پس از بيان مقدمه، يازده حديث پيش گفته را به صورت جدا جدا آورده، پس از ترجمه به شرح آنها پرداخته است، و در فرجام سخن آورده است كه: از آنچه گفته آمد، مى توان به گستره پهناور معارف حضرت عبدالعظيم حسنى عليه السلام، اين راوى بزرگ حديث پى برد. او توانست با گردآورى معارف توحيدى و آموزه هاى اخلاقى چند امام بزرگ، مجموعه داشته هاى اخلاقى شيعه را غنى تر سازد و ميراث سترگى را براى ما به يادگار نهد. ميراث فقهى و عقيدتى او، بسى بيشتر از اين يازده حديث است كه در ميان آنها نيز نكته هاى اخلاقى فراوان به چشم مى آيد. عمل به اين توصيه ها، اگر با رعايت اعتدال و در نظر آوردن محدوديتهاى زمانى و عصرى و نيز ظرفيتهاى روحى و معنوى باشد، مى تواند ما را در راه رسيدن به قلّه كرامت روحى و خُلق عظيم نبوى، يارى كند؛ همان گونه كه حضرت عبدالعظيم عليه السلام را بدان رساند.
۵. نسب عبدالعظيم عليه السلام
رسول آقاجانى
نويسنده در سرآغاز اين مقاله گفته است كه، نسب حضرت عبدالعظيم با چهار واسطه به امام حسن مجتبى عليه السلام مى رسد، و از اين رو به عبدالعظيم حسنى شهرت يافته است. اين چهار واسطه به قرار زيرند:
۱. زيد (جدّ سوم)،
۲. حسن (جدّ دوم)،
۳. على (جدّ اول)،
۴. عبدالله قافه (پدر).
و در نوشتار خود بر آن شده است تا به شرح زندگى آنان بپردازد.
او در معرفى زيد بن حسن عليه السلام به گفتار علما درباره وى، ولادت، وفات، عقايد و رواياتش پرداخته و در آخر همسر و فرزندانش را معرفى نموده است.
درباره حسن بن زيد نيز علاوه بر سخنان علماى انساب، به نگاه شاعران درباره وى اشاره شده، برخى از اشعار ايشان آمده است.
نويسنده آنگاه كه به زندگى على بن حسن مى رسد، از شهادت او در زندان منصور دوانيقى، روابط وى با امام صادق عليه السلام، و نيز همسر، فرزندان، تولد، وفات و محل دفن على السديد سخن مى گويد.
پايان بخش مقاله، شرح حال عبدالله قافه پدر حضرت عبدالعظيم حسنى عليه السلام است.
۶. آفتاب رى
عباس عبيرى
نويسنده اين مقاله نگاهى گذرا بر زندگى سراسر معنوى حضرت عبدالعظيم افكنده و ابعاد شخصيتى آن حضرت را بازگو نموده است.
مطالب اين نوشتار با بحث از نام و نسب آن حضرت آغاز شده و سپس از مقام علمى ايشان سخن به ميان آمده است.
پس از آنكه جايگاه آن حضرت در ميان راويان شيعه شناخته شده، اساتيد و شاگردان وى معرفى شده اند.
جايگاه حضرت عبدالعظيم عليه السلام نزد معصومان، مطلب بعدى مقاله است و در آن از محفل رضوى عليه السلام، محضر امام هادى عليه السلام سخن رفته است.
شرح مهاجرت به رى، وفات، فضيلت زيارت و كرامات آفتاب رى پايان بخش مقاله است.
۷. شرح حال نفسيه خاتون، عمه حضرت عبدالعظيم حسنى عليه السلام
دكتر مرتضى جباريان
حسن بن زيد، جدّ دوم حضرت عبدالعظيم عليه السلام است، كه از بزرگان عصر خود محسوب مى شده است. وى فرزندان بسيارى داشته كه يكى از آنها نفيسه بنت حسن است. آن مخدره در مصر مدفون شده و مزارش زيارتگاه خاص و عام بوده و به طاهره و كريمة الدارين مشهور است.
مقاله حاضر در پى آن است تا شرح آن بانوى بزرگوار را به تصوير بكشد، و نويسنده آن در ابتداى نوشتار مبحثى را درباره حضرت عبدالعظيم آغاز نموده، سپس به زندگى نفيسه خاتون مى پردازد.
نفيسه خاتون كيست؟ نويسنده با آوردن اين عنوان، در صدد برآمده است تا اقوال علماى انساب وتراجم را در باره وى جمع آورى نمايد. اقوال ايشان در دو دسته دلايل اثباتى و دلايل سلبى دسته بندى شده، مبحث نفيسه خاتون در گفتار علما در پى آن آمده است.
كرامات نفيسه خاتون، شناخت اجمالى اسحاق مؤتمن (همسر نفيسه خاتون) و ارادت و اعتقاد اهل سنت به نفيسه خاتون، موضوعات پايانى مقاله را شكل مى دهد.
۸. بر آستان سيدالكريم، چهل حديث حضرت عبدالعظيم عليه السلام
محمد حسن ارجمندى
اين بخش اشعارى را دربر مى گيرد كه سراينده آنها با الهام گيرى از روايات حضرت عبدالعظيم سروده است.
شاعر محترم با انتخاب چهل حديث از مسند عبدالعظيم و به ترتيبى كه در آن كتاب آمده است، آنها را به نظم كشيده و مجموعه زيبايى را فراهم آورده است.
شش حديث از امام باقر عليه السلام چهار حديث از امام رضا عليه السلام، سيزده حديث از امام جواد عليه السلام به نقل از امام على عليه السلام، سه وصيت از وصاياى پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله به على عليه السلام، سه روايت از امام حسين عليه السلام به نقل از امام على عليه السلام، دو روايت از على عليه السلام و هفت روايت از امام هادى عليه السلام، با موضوع پرسشهاى موسى كليم الله از خداوند، مجموعه احاديث اين مجموعه را تشكيل مى دهد.
۹. آشنايى با موقوفات آستان مقدس حضرت عبدالعظيم عليه السلام
حسين مؤذنى
نويسنده اين مقاله كه خود سابقه چهل ساله خدمت در آستان مقدس حضرت عبدالعظيم عليه السلام دارد، اطلاعات خويش را در مورد موقوفات آن آستان جمع آورى نموده و به شكل مقاله حاضر ارائه كرده است.
در ابتداى مقاله سخنى درباره وقف مطرح شده و موقوفات آستان به دو دسته تقسيم گرديده است:
الف. موقوفاتى كه از ابتداى دفن حضرت تا زمان شاه طهماسب صفوى وقف گرديده است.
ب. اقلامى كه در زمان شاه طهماسب صفوى تا عهد قاجاريه به موقوفات قبلى اضافه شده است.
نويسنده سپس به معرفى هر يک از موارد بالا پرداخته، و علل از دست رفتن موقوفات را بيان نموده است. اسامى موقوفات تصرف شده توسط اشرف افغان و وضع موقوفات آستان از سال ۱۲۹۱ تا ۱۲۹۹ قمرى از ديگر مطالب مقاله است.
وى در پايان مقاله سخنى درباره پرداخت حقوق موقوفات از سوى متصرفان دارد و اشاره مى نمايد كه، درآمد موقوفات پس از نصب توليت فعلى، به گونه رضايت بخشى درآمده است.
۱۰. بست نشينى در حرم حضرت عبدالعظيم حسنى عليه السلام در دوران قاجار
نورالله عقيلى
آستان مقدس حضرت عبدالعظيم به دليل قرار گرفتن در كنار شهر تهران ـ كه از دوران قاجار تاكنون پايتخت ايران بوده ـ و همچنين به دليل فضيلت خودِ صاحب بقعه، نقش بسيار مهمى در تاريخ معاصر ايران ايفا كرده است، كه از آن زمره مى توان به بست نشينى و تحصنهاى فراوان سياسى و اجتماعى علما، بزرگان و مردم در آنجا اشاره كرد.
اين مقاله كوشش دارد تا به گونه خلاصه به مقوله بسيار مهم بست نشينى در آستان مقدس حضرت عبدالعظيم حسنى عليه السلام پرداخته، نمونه هايى از آن را نيز به عنوان شاهد بيان كند.
نويسنده پس از تعريف بست نشينى و دلايل و آثار آن، پيش از بيان نمونه هايى از بست نشينى در حرم مذبور، تذكراتى در رابطه با اهميت بست نشينى ارائه نموده است.
بست نشينى ميرزا ابوالحسن خان ايلچى، ميرزا عباس بيات ـ ايروانى (ميرزا آقاسى)، سيد جمال الدين اسدآبادى، ميرزا رضا كرمانى، گروهى از علماى آزادى خواه (هجرت صغرى)، و شيخ فضل الله نورى، نمونه هايى است كه به شرح آنها در اين مقاله پرداخته شده است. نويسنده در پايان سخن اشاره نموده كه، بست نشينى يكى از سنتهاى اجتماعى مردم ايران به خاطر بهره مندى از حقوق از دست رفته، يا طلب عفو و بخشش از دولت و حكومت بود؛ ولى از اواسط نه سلطنت قاجاريه، به وسيله اى براى ابراز افكار و عقايد سياسى ـ اجتماعى بدل گرديد.
۱۱. نقش آستان حضرت عبدالعظيم در تاريخ معاصر ايران
محمد على تقوى راد
نويسنده در اين مقاله درصدد يافتن نقش آستان حضرت عبدالعظيم عليه السلام در بيدارى مردم و تحرک بخشيدن به حركتهاى آزادى بخش و جنبشهاى اسلامى و مردمى ايران در تاريخ معاصر است.
وى براى رسيدن به مقصود فوق، ابتدا اوضاع سياسى ايران در دوره قاجاريه را بررسى نموده و به زندگى سيد جمال الدين اسدآبادى، و سپس بستنشينى او در جوار حضرت عبدالعظيم عليه السلام مى پردازد.
پس از بيان فعاليتهاى سيدجمال در دوره پناهندگى به آستان سيدالكريم، به تأثير گذارى سخنان او بر مردم اشاره دارد، و حركت ميرزا رضا كرمانى در ترور ناصرالدين شاه را نمونه بارز آن به شمار مى آورد.
نويسنده در اين مقاله از تحصن تجار تهران و مهاجرت علما به عبدالعظيم، به عنوان حركتهاى اصلاحى و انقلابى در عصر قاجار ياد مى كند و بر اين باور است كه با تحصن شيخ فضل الله نورى در آستان عبدالعظيم و سخنرانى، ارسال تلگرام، انتشار روزنامه، گفت وگو و نامه نگارى وى و يارانش، جلوى بسيارى از انحرافات در آن دوره گرفته شد.
تحصن آية الله سيد حسن مدرس در حرم مطهر، و تبعيد شيخ محمد تقى بافقى به شهر رى، از ديگر مطالب مقاله است. و نقش آستان حضرت عبدالعظيم در انقلاب اسلامى ايران پايان بخش اين نوشتار است.
۱۲. نگاهى گذرا به «رى باستان»
ابوالفضل عرب زاده
نويسنده در اين مقاله بر آن بوده است تا با استفاده از منابع معتبر، خصوصاً كتاب رى باستان دكتر حسين كريمان، دورنمايى را از اوضاع رى در عهد باستان ارائه نمايد.
او به قدمت شهر رى، قلعه سازى آرياييها، تغيير حدود رى، مكان واقعى رى، نامهاى شهر رى، آب و هواى رى، نژاد اصلى مردم رى، فتح رى به دست مسلمانان، نخستين مسجد رى، جمعيت رى، خرابى و ويرانى رى، مزار رجال و شخصيتهاى مذهبى، فضايل حضرت عبدالعظيم، حديث عرض دين، فضيلت زيارت حضرت عبدالعظيم عليه السلام، تولد و وفات حضرت عبدالعظيم، پدر و اجداد آن حضرت، خاندان وى، اساتيد و مشايخ آن حضرت، راويان و شاگردان ايشان و تأليفات حضرت عبدالعظيم عليه السلام اشاره نموده است. و در پايان مقاله درباره مسند حضرت عبدالعظيم و ماجراى دفن ايشان سخن به ميان آورده است.
مجموعه مقالات كنگره حضرت عبدالعظيم حسنى عليه السلام
قم: دارالحديث، جلد سوم، چاپ اول، ۱۳۸۲، وزيرى.
۱. زيارت حضرت عبدالعظيم حسنى عليه السلام
رضا استادى
زيارت داراى دو معناى لغوى و اصطلاحى است. معناى لغوى زيارت، ملاقات و ديدار است، ولى معناى اصطلاحى آن، ديدارى است كه بار معنوى داشته باشد و آن در جايى است كه كسى به زيارت مزار اموات خويش يا بزرگان دين برود.
نويسنده در اين مقاله سعى در تبيين زيارت به معناى مصطلح دارد و با استفاده از احاديث وارد شده در اين زمينه، زيارت كنندگان مقابر اولياى الهى و مؤمنان را مستحق ثواب مى داند.
زيارت معصومان در مكتب اهل بيت، مبحثى است كه نويسنده در آن با بهره گيرى از روايات رسيده، سعى در بيان فضيلت آن نموده است، مبحث زيارت نامه، همچنين زيارت نامه هاى پيامبر و فاطمه زهرا و امامان معصوم در اين مقاله مورد بررسى قرار گرفته و درباره زيارت جامعه كبيره مباحثى مطرح شده است.
نويسنده پس از بحث از تفاوتهاى زيارت مأثور و غير مأثور، از چگونگى زيارت امامزادگان سخن به ميان آورده، درباره زيارت حضرت عبدالعظيم عليه السلام مطالبى را نقل نموده است. وى با استفاده از روايت نقل شده از امام هادى عليه السلام و روايت منسوب به امام رضا عليه السلام، از ثواب زيارت حضرت عبدالعظيم سخن گفته و در پايان مقاله مطالبى درباره زيارت نامه هاى حضرت عبدالعظيم آورده است.
۲. بررسى كلى روايات حضرت عبدالعظيم عليه السلام
محمّد كاظم رحمان ستايش
نويسنده اين مقاله بر آن است تا جايگاه روايى حضرت عبدالعظيم را از جهات مختلف به خوانندگان بنماياند و محتواى روايات آن حضرت را به اجمال بررسى كند. وى مباحث اين مقاله را در چهار فصل پى گرفته است:
۱. حضرت عبدالعظيم در منابع رجالى،
۲. طبقه روايى حضرت عبدالعظيم عليه السلام،
۳. روايات حضرت عبدالعظيم عليه السلام،
۴. مسانيد حضرت عبدالعظيم عليه السلام.
در فصل اول، نسب حضرت عبدالعظيم معرفى شده، توصيف حال رجالى وى و تأليفات آن حضرت مورد بحث قرار گرفته است.
نويسنده در فصل دوم، از مشايخ حضرت عبدالعظيم و شاگردان او سخن گفته، و در فصل سوم به بررسى موضوعى راويان عبدالعظيم پرداخته، انواع احاديث او را باز مى شناسد.
فصل پايانى مقاله به معرفى مسانيد عبدالعظيم اختصاص داشته و مؤلف در آن به مقايسه مسانيد و بيان مزايا و كاستيهاى آنها اشاره نموده است.
۳. خورشيد رى؛ حضرت عبدالعظيم عليه السلام از منظر امامان معصوم عليهم السلام
مهدى حسينيان قمى
حضرت عبدالعظيم عليه السلام به ارزشها و فضايلى آراسته است كه مجموعه آنها را در كمتر امامزاده و محدثى مى توان سراغ گرفت.
خواستگاه پاک، مصاحبت با چند امام، هجرت و آوارگى در راه دين، كثرت روايت و عبادت و ... از جمله ويژگيهاى آن بزرگوار است. نويسنده در اين مقاله، هر يک از اين خصوصيات را برشمرده و توضيحاتى درباره آنها داده است.
بحث درباره مجموعه روايى حضرت عبدالعظيم، دعاى معصوم درباره وى، اعتماد و ارجاع امام به وى، زيارت آن حضرت و ...، از ديگر مباحث مطرح شده در اين مقاله است.
۴. اسوه تقوا
(بررسى روايات اخلاقى ـ اجتماعى حضرت عبدالعظيم عليه السلام)
على مختارى
حضرت عبدالعظيم حسنى نمونه زيبايى از اسوه هاى علم و عمل در مكتب توحيدى است. علمان رجالى و تذكره نويسان، همگى از او به تقوا و پارسايى ياد كرده اند.
آنچه باعث توثيق و اعتماد اصحاب سير و سلوک به آيين اخلاقى حضرت عبدالعظيم مى گردد، اين امتياز اوست كه شهد معرفت و حكمت را از زلال ترين سرچشمه آن نوشيده است.
نويسنده اين مقاله نوشته است: از آنجا كه بيشتر مسائل اخلاقى انسان در ارتباط «انسان با خداى تعالى» يا «انسان با ديگران» و يا «انسان با خودش» جا مى گيرد، جلوه هاى اخلاقى رفتار و كردار حضرت عبدالعظيم در همين سه زمينه تقديم مى شود. او سپس به شرح و بسط هر يک از اين سه مورد پرداخته و براى تسهيل در فهم معنا به روايات عبدالعظيم و ساير روايات معصومان و نيز آيات قرآن استشهاد كرده است.
۵. عراضة الاخوان
محمّد على معلم حبيب آبادى
به كوشش: صادق برزگر
مرحوم معلم حبيب آبادى در سفرى كه به مشهد مقدس داشته، در مسير حركت خويش از هر شهرى كه گذشته، عالمان و مدفونان آن شهر را برشمرده و درباره آنها سخن گفته است. آن مرحوم آنگاه كه به رى رسيده است، شرحى بر زندگى حضرت عبدالعظيم نگاشته، مشايخ روايى و شاگردان او را معرفى نموده است. او پس از بيان چگونگى وفات آن بزرگوار، به معرفى امامزاده حمزه و طاووس العرفا پرداخته است.
۶. حضرت عبدالعظيم عليه السلام از منظر آية الله مرعشى
ابوالفضل حافظيان بابلى
يكى از زايران دلسوخته حرم حضرت عبدالعظيم، عالم جليل القدر آية الله مرعشى نجفى قدس سره است كه بارها به فيض زيارت حضرت عبدالعظيم نايل شده است.
در يكى از سفرهاى زيارتى ايشان به رى، كرامتى از جانب حضرت عبدالعظيم نسبت به ايشان صادر شده، كه شرح آن در ابتداى اين مقاله آمده است.
در ادامه مقاله با عنوان: خادم آستان حضرت عبدالعظيم، مواجه گشته، در آن مى خوانيم كه نويسنده در صدد بيان علاقه شديد آن مرحوم به حضرت عبدالعظيم بوده كه به خدمت افتخارى آستان آن حضرت اشتغال داشته است.
نويسنده در ادامه مى نويسد كه، آن مرحوم در حاشيه بر كتاب عمده الطالب شرح حالى بر حضرت عبدالعظيم نگاشته است. در پايان مقاله از آن مجتهد فقيد به عنوان واقف عمده كتاب به كتابخانه آستان حضرت عبدالعظيم ياد كرده و برخى از كتب اهدايى ايشان را نام برده است.
۷. كوچ مسافر رى
سيد صادق حسينى اشكورى
مقاله «كوچ مسافر رى» بررسى تاريخى ـ روايى درباره تاريخ تولد و وفات حضرت عبدالعظيم حسنى و كيفيت رحلت آن بزرگوار است.
نويسنده در اين مقاله مى گويد: در اين مقاله بر آن نيستيم تا با اثبات تاريخى، ولو غير قابل اعتماد، و يا اثبات شهادت سيد بزرگوار حسنى، تاريخ سازى كنيم يا به تحريک عواطف بپردازيم، بلكه غرض فقط بررسى تاريخى و روايى و نقل اقوال مختلف است با آنچه از شواهد و قراين وجود دارد و نهايتاً قضاوت را به خواننده خبير مى سپاريم.
اين گفتار در سه بخش تدوين شده كه بخش سوم آن از نظر نگارنده حايز اهميت بيشترى است:
بخش اول. تاريخ تولد،
بخش دوم. تاريخ رحلت،
بخش سوم. كيفيت رحلت.
او پس از بيان اقوال درباره تولد آن حضرت، نظرات مختلف درباره كيفيت وفات ايشان را نقل نموده و به بررسى هر يک مى پردازد. او احتمال شهادت يا فوت طبيعى را كاويده و در نتيجه گيرى مقاله، احتمال شهادت يا فوت بر اثر زلزله را مقبول ندانسته و بر وفات بر اثر موت طبيعى تأكيد مى نمايد.
۸. رجال رى در كتاب نقض
على صداريى خويى
در اين مقاله ابتدا كتاب نقض و نويسنده آن معرفى شده، انگيزه تأليف و سپس تصحيح آن بيان گرديده است.
نويسنده با تشريح اوضاع رى در عصر نويسنده كتاب، و وضعيت شيعيان در آن دوره، نام حدود چهل تن از عالمان شيعى رى را همراه با شرح حال و مشاغل و مؤلفاتشان ذكر مى نمايد. نام حضرت عبدالعظيم حسنى و شيخ صدوق نيز در ميان عالمان و بزرگان رى به چشم مى خورد.
۹. حضرت عبدالعظيم و شهر رى در سفرنامه ها
محسن صادقى
در اين مقاله از لابلاى سفرنامه هايى كه مستشرقان و گاه ايرانيان درباره ايران نوشته اند، مطالبى كه در باره شهر رى است استخراج شده و به ترتيب تاريخ مرتب شده و ابتداى هر يک دورنمايى از مطالب آنها ارائه شده است.
براى تهيه اين مقاله پژوهشى، بيش از دويست سفرنامه بررسى شده و از ميان آنها تنها ۲۳ سفرنامه مطالب مفيدى داشته اند كه در اينجا آورده شده است.
اين پژوهش در دو بخش عرضه شده است: بخش اول، شامل سفرنامه هايى است كه عين مطالب آنها نقل شده؛ و در بخش دوم تنها مشخصات كتابشناختى سفرنامه ها آمده است. بعضى از سفرنامه هاى بخش دوم را نگارنده ديده، اما فرصت و امكان استفاده از آنها را نيافته، و بعضى ديگر از كتاب مأخذشناسى حضرت عبدالعظيم و شهر رى نقل شده است.
فهرست نسخه هاى خطى حوزه و موزه آستانه حضرت عبدالعظيم حسنى عليه السلام
ابوالفضل حافظيان
قم: دارالحديث، چاپ اول، ۱۳۸۲، ۲۶۴ ص، وزيرى.
نگارش و انتشار فهرستنامه نسخه هاى خطى هر كتابخانه در حفظ و حراست از نسخه هاى خطى نقش مهمّى دارد، علاوه بر اينكه با فهرست نگارى، چهره هاى ناشناخته و غربت زده نسخه هاى خطى با محقّقان انس و الفتى به هم مى رسانند. چه بسا گنجينه هاى نفيس و ارزشمند كه در گوشه خانه ها، مساجد، مدارس علمى و مشاهد، به جهت نداشتن فهرستى منظّم و روشمند و بر اثر عدم اهتمام به آنها مورد دستبرد راهزنان فرهنگى قرار گرفته و به تاراج رفته و يا اينكه تدريجاً راه زوال را در پيش گرفته و با گرد و خاک و موريانه انس برقرار كرده و به مرور زمان گرفتار فرسايش و سرانجام نابود شده اند. متأسفانه نسخه هاى موجود در مدارس علمى اطراف حرم مطهر سيد الكريم نيز به چنين سرنوشتى دچار شده و از صدها نسخه، اكنون تنها هشتاد نسخه خطى در حوزه علميه حرم موجود است! و از صد و بيست نسخه وقفى شاه عباس به كتابخانه آستانه نيز تنها پنج نسخه باقى مانده است.
در اين كتاب، تلاش شده تا فهرستى از نسخه هاى موجود در حوزه علميه حضرت عبدالعظيم عليه السلام و موزه آستان مقدس آن حضرت ارائه شود.
اين فهرست به ترتيب الفبايى عناوين كتابها تنظيم شده و در ابتدا، معرّفى هشتاد نسخه خطى حوزه علميه آستان در ۸۸ عنوان آمده است و سپس فهرستهاى راهنما (در چهار بخش: ۱. پديدآوردندگان، ۲. كاتبان، ۳. موضوعى كتابها، ۴. آغاز كتابها) قرار گرفته است. پس از اتمام فهرست حوزه، فهرست نسخه هاى خطى موزه، شامل هفتاد نسخه در ۶۱ عنوان به همان ترتيب آمده و در پى آن فهرستهاى راهنما به علاوه فهرست منابع و مآخذ درج شده است. بخش پايانى كتاب به نمونه هايى از تصاوير نسخه هاى خطى حوزه و موزه اختصاص يافته است.
معرّفى هر كتاب از دو بخش اصلى تشكيل مى شود: ۱. كتاب شناسى، ۲. نسخه شناسى.
كُدهاى مربوط به هر بخش ازاين قرار است:
الف: كتاب شناسى
در اين بخش، اطلاعات تفصيلى درباره كتاب، اعم از نام كتاب، مؤلف، زبان، موضوع، تاريخ تأليف، تعداد ابواب و فصول و ... بدين ترتيب مطرح مى شود:
۱. شماره رديف كتاب، ۲. نام كتاب، ۳. موضوع، ۴. زبان، ۵. نام مؤلف و تاريخ وفات او، ۶. توضيحات كتاب شناسى، ۷. منابع و مآخذ، ۸. آغاز و انجام.
ب: نسخه شناسى
در اين بخش، خصوصيات نسخه مورد بحث شامل شماره نسخه در مخزن، نوع خط، نام كاتب، تاريخ و محلّ كتابت، تزيينات و يادداشتهاى اول و آخر نسخه، نوع جلد، تعداد برگها و سطرها و ... بدين تفصيل بيان مى شود:
۱. شماره نسخه در مخزن، ۲. نوع خط و ويژگيهاى آن، ۳. نام كاتب، ۴. تاريخ كتابت، ۵. محلّ كتابت، ۶. توضيحات نسخه شناسى، ۷. نوع جلد و تزيينات و نقوش روى آن، ۸. شماره ثبت، ۹. تعداد برگها و سطرها و قطع كتاب.
اين فهرست نامه، علاوه بر انتشار به صورت مكتوب، در قالب برنامه رايانه اى نيز عرضه شده است. در اين برنامه فهرستهاى متعدّدى براى عناوين كتابها، مؤلفان، كاتبان، واقفان، موضوعات و آغاز كتابها تنظيم شده و قابليت جستجوهاى مختلف تعبيه شده است.
