یادداشت سوم
شهر ری، یکی از پایگاه‌های کهن تشیّع و مَهد رشد و بالندگی عالمانی چون کلینی، صدوق، ابوالفتوح رازی و ... بوده است.
طرح گرامیداشت بزرگان و عالمان ری، از نیمۀ دوم سال ۱۳۸۰، در دستور کار آستان حضرت عبدالعظیم علیه السلام و مؤسسۀ علمی ـ فرهنگی دارالحدیث قرار گرفت.
نخستین همایش از این سلسله، در بهار ۱۳۸۲ با برپایی کنگرۀ بزرگداشت حضرت عبدالعظیم علیه السلام آغاز شد و اکنون، دومین همایش از این سلسله، به بزرگداشت شیخ ابوالفتوح رازی رحمه الله مفسّر قرن ششم هجری، اختصاص دارد.
دبیرخانۀ علمی کنگرۀ بزرگداشت شیخ ابوالفتوح رازی، از نیمۀ دوم سال ۱۳۸۲ و پس از برگزاری کنگرۀ بزرگداشت حضرت عبدالعظیم حسنی علیه السلام با اهداف زیر، کار خود را آغاز کرد:
۱. معرفی و بزرگداشت شخصیت علمی و معنوی شیخ ابوالفتوح رازی،
۲. تحقیق و پژوهش در میراث به جا مانده از آن مفسّر و دانشمند کم نظیر،
۳. شناخت جایگاه و تأثیر تفسیر ابوالفتوح بر سایر تفاسیر (اعم از تفاسیر شیعه و اهل سنّت)،
۴. ترویج معارف قرآنی و حدیث اهل بیت علیهم السلام،
محصولات علمی کنگره ـ که در این بیست ماه به ثمر رسیده‌اند و هنگام برپایی کنگره عرضه می‌شوند ـ از این قرارند:
یک. مجموعه آثار کنگره ۲۰ جلد
دو. ویژه‌نامه‌های مجلات ۴ مجلّه
سه. خبرنامۀ کنگره ۴ شماره
چهار. لوح فشردۀ متن تفسیر ابوالفتوح و مجموعۀ آثار کنگره
گزارش اجمالی این چهار محور، به قرار زیر است:
یک. مجموعه آثار کنگره
مجموعه آثار کنگره ـ که به صورت مکتوب، در بیست مجلّد عرضه می‌گردد ـ در نُه حوزه، بدین شرح، ساماندهی شده است:
۱. زندگی‌نامۀ ابوالفتوح رازی ۱ جلد
گر چه دربارۀ شیخ ابوالفتوح رازی در لا به لای کتاب‌های تراجم و تفسیر، شرح احوال‌هایی آمده، اما تا کنون دربارۀ وی، اثری مستقل و قابل استفاده برای عموم در دسترس نبوده است. این زندگی‌نامه به انگیزۀ معرفی ابوالفتوح و تفسیر او (روض الجنان) برای فارسی زبانان (بویژه جوانان و دانشجویان) است.
۲. مجموعه مقالات کنگره ۴ جلد
از مجموع هفتاد مقالۀ رسیده به کنگره، ۴۳ مقاله پس از ارزیابی علمی برگزیده شده‌اند که در سه موضوع، دسته بندی شده، به چاپ می‌رسند:
الف. روش تفسیری ابوالفتوح رازی (۲۱ مقاله) ۲ جلد
ب. مباحث کلامی در تفسیر ابوالفتوح رازی (۱۰ مقاله) ۱ جلد
ج. گوناگون (شامل: فقه و اصول، کتاب‌شناسی و ...) (۱۲ مقاله) ۱ جلد
۳. شناخت‌نامۀ ابوالفتوح رازی ۳ جلد
آنچه دربارۀ شیخ ابوالفتوح رازی و تفسیر وی در لا به لای کتاب‌ها و یا به صورت مقاله و رساله تدوین یافته بسیار است. مجموع این اطلاعات و تحلیل‌ها، در سه مجلّد، بدین ترتیب، سامان یافته است:
الف. شناخت‌نامه ابوالفتوح رازی (علوم قرآن در تفسیر روض الجنان) ۱ جلد
ب. شناخت‌نامه ابوالفتوح رازی (شرح حال) ۱ جلد
ج. شناخت‌نامه ابوالفتوح رازی (کتاب‌شناسی و نسخه‌شناسی) ۱ جلد
۴. تصحیح کتاب «تحقیق دربارۀ تفسیر ابوالفتوح رازی» تألیف دکتر عسکر حقوقی ۳ جلد
کامل‌ترین اثری که تا کنون دربارۀ تفسیر ابوالفتوح رازی نگارش یافته، کتاب سه جلدی مرحوم دکتر عسکر حقوقی است که قریب به پنجاه سال از تألیف و چهل سال از انتشار آن می‌گذرد و تا کنون نیز تجدید چاپ نشده است.
تصحیح علمی این کتاب، با استخراج مصادر اقوال و ارجاع پانوشت‌ها به چاپ جدید تفسیر، و ویرایش و صفحه‌آرایی جدید، بخشی از کارهایی است که بر روی این اثر انجام شده است.
۵. نمایه موضوعی و فهرست‌های فنّی تفسیر ابوالفتوح رازی ۳ جلد
از آن جا که سه چاپ اول۱ تفسیر ابوالفتوح، دارای فهرست‌های فنّی نیست و چاپ اخیر (آستان قدس رضوی) نیز نمایۀ موضوعی ندارد و فهرست‌های هر جلد آن به تفکیک و در پایان همان جلد چاپ شده است، تهیۀ نمایۀ موضوعی و فهرست‌های فنّی جهت استفاده از این گنجینۀ معارف قرآنی امری ضروری می‌نمود. بدین جهت، با استفاده از محققان بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی و برخی فضلای قم، مجموعۀ «نمایۀ موضوعی و فهرست‌های فنّی» در سه جلد، بدین شرح، آماده شد:
الف. نمایۀ موضوعی ۱ جلد
ب. فهرست‌های عمومی و فنّی ۱ جلد
ج. فهرست اشعار فارسی و عربی ۱ جلد
۶. پژوهش‌نامۀ تفسیر ابوالفتوح رازی ۱ جلد
جایگاه بلند تفسیر ابوالفتوح رازی سبب شده است که تا کنون پانزده پایان‌نامه کارشناسی ارشد و دکتری و کتاب مستقل دربارۀ آن تدوین شود. گزارش تفصیلی و علمی از این پایان‌نامه‌ها و کتاب‌ها و استخراج نکات بدیع علمی و آرای نو در آنها، بُن‌مایه و اساس این کتاب است.
۷. بازنویسی داستان‌های تفسیر ابوالفتوح ۲ جلد
تفسیر ابوالفتوح، حاوی داستان‌های بسیار است که مرحوم دکتر عسکر حقوقی، اکثر آنها را در یک جلد در کتاب خود آورده است. با توجه به سازندگی داستان، مجموعه‌ای از این قصه‌ها که حاوی مطالب اخلاقی و معنوی (بویژه در ضمن شرح احوال پیامبران و پیشوایان دینی) است، گزینش و برای استفادۀ بهتر جوانان، با ادبیاتی امروزین، بازنویسی شده است.
این مجموعه در دو جلد رقعی عرضه می‌گردد.
۸. مأخذشناسی ابوالفتوح رازی و تفسیر وی ۱ جلد
این کتاب، حاوی گزارشی اجمالی است از مجموعه آنچه دربارۀ ابوالفتوح و تفسیر وی در قالب کتاب، مقاله، پایان نامه و یا ضمن کتاب‌ها، به فارسی، عربی و برخی زبان‌های اروپایی، تا کنون عرضه شده است.
۹. حواشی علامه شعرانی بر تفسیر ابوالفتوح ۲ جلد
علامه میرزا ابوالحسن شعرانی، حواشی عالمانه و سودمندی بر تفسیر ابوالفتوح دارد که چون در ضمن یکی از چاپ‌های پیشین منتشر شده، مهجور مانده است. مجموعۀ این حواشی، استخراج گردیده، که در قالب دو جلد عرضه می‌گردد.
دو. ویژه‌نامه‌های مجلّات علمی
بر اساس پیگیری‌ها و توافق‌های به عمل آمده از سوی دبیرخانۀ علمی کنگره، مجلات: ۱. پژوهشهای قرآنی، ۲. بیّنات، ۳. آینۀ پژوهش، ۴. علوم حدیث، هم زمان با برپایی کنگره، یک شمارۀ خود را ویژۀ «ابوالفتوح رازی و تفسیر وی» عرضه می‌کنند.
سه. خبرنامۀ کنگره
تا کنون دو شماره از این خبرنامه به چاپ رسیده و آنچه در دستان شماست، سومین شمارۀ آن است. شمارۀ دیگر نیز در دست تهیه است که در روز برگزاری کنگره، عرضه می‌شود.
چهار. تهیۀ لوح فشرده (CD) حاوی متن تفسیر ابوالفتوح و محصولات علمی کنگره
این لوح فشرده، با مشارکت مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی آماده و هم زمان با برپایی کنگره عرضه می‌گردد.
در پایان، گفتنی است که کنگره بزرگداشت شیخ ابوالفتوح رازی در روز پنجشنبه ۲۶ آبانماه ۱۳۸۴، همزمان با ایّام وفات حضرت عبدالعظیم حسنی علیه السلام، در شهر ری برگزار می‌شود.
۱. تا کنون تفسیر ابوالفتوح رازی در چهار نوبت به چاپ رسیده است:
۱. چاپ پنج جلدی با تصحیح ملک الشعرای بهار و خاتمة الطبع علامه محمد قزوینی.
۲. چاپ ده جلدی با تصحیح میرزا مهدی الهی قمشه‌ای.
۳. چاپ دوازده جلدی با تصحیح علامه میرزا ابوالحسن شعرانی.
۴. چاپ بیست جلدی بنیاد پژوهشهای اسلامی آستان قدس رضوی.
