گزارش دبير علمى کنگره، جناب حجّة الاسلام والمسلمين دکتر مهريزى
اعوذ بالله من الشیطان الرجیم بسم الله الرحمن الرحیم الحمد لله و به نستعین و صلی الله علی سیدنا و نبینا ابالقاسم المصطفی محمد و علی اهل بیته الطیبین الطاهرین المعصومین رب اشرح لی صدری و یسر لی امری و احلل عقدة من لسانی یفقهوا قولی
کنگرۀ بزرگداشت ابو الفتوح رازی گر چه در ادامۀ بزرگداشت شخصیت‌های ری طراحی شد اما خود این تفسیر هم به جهاتی حائز اهمیّت است که در این کنگره بدان توجه شده، اینکه نخستین تفسیر فارسی شیعی است که هم هویّت ایرانی و هم هویت شیعی ما را در این تفسیر به نمایش گذاشته و اینکه ابو الفتوح اوّلین شخصیتی است که به عمومی‌سازی معارف قرآنی در ایران همّت کرده همانطور که در دوره صفویه علامه مجلسی به عمومی‌سازی معارف حدیثی همّت کرده‌اند، تأثیرگذاری این تفسیر بر تفسیرهای اهل سنت مانند فخر رازی و تفاسیر شیعی چون تفسیر گازر و منهج الصادقین و غیره از نکات دیگری است که جایگاه این تفسیر را نشان می‌دهد، انعکاس معتدلانۀ منازعات فقهی و مذهبی آن دوران ری در این تفسیر و نگاه اعتدالی ابو الفتوح یکی دیگر از ویژگی‌های این تفسیر است به همین دلیل در طول تاریخ این تفسیر شیعیان اهتمام فراوانی به این تفسیر داشته‌اند و ۵۴ نسخه از این تفسیر الآن در ایران موجود است که بیش از نیمی از آن قبل از قرن ۱۰ دست‌نویس شده است و همین طور در این ۳۰ ـ ۴۰ سال اخیر بیش از ۱۰ پایان‌نامه دانشگاهی در سطح کارشناسی ارشد و دکتری پیرامون این تفسیر نوشته شده است، باید در ابتدا از کسانی که در این ۸۰ سال اخیر در شناساندن و احیای این تفسیر و ابو الفتوح تاثیر داشته‌اند یاد کرد: مرحوم علامه قزوینی، مرحوم الهی قمشه‌ای، مرحوم شعرانی و مرحوم دکتر عسکر حقوقی. آنچه که در دبیرخانۀ علمی این کنگره در این دو سال به ثمر رسید در چهار حوزه قابل دسته‌بندی است: یکی کتاب‌هایی است که کنگره آنها را در این مدّت فراهم کرد که ۲۰ جلد است که من به عناوین مهم آن اشاره می‌کنم، از این ۲۰ جلد: ۴ جلدش مجموعه مقالاتی است که در همین فاصله توسط محققان نوشته شده است و بعد تهیۀ فهارس فنّی برای تفسیر ابو الفتوح چاپ بنیاد، نمایۀ موضوعی، فهارس عمومی، فهرست اشعار و ضرب المثل‌ها از کارهای دیگری است که انجام شده و استخراج تعلیقات علامه شعرانی بر چاپ‌های پیشین ابو الفتوح که به جهت چاپ جدید، آن چاپ مهجور شده بود و آن تعلیقات مهجور شده بود آنها هم در ۲ جلد استخراج شده و ارائه شده، مأخذ شناسی ابو الفتوح، زندگی نامۀ ابو الفتوح، و همین طور تهیۀ ۲ جلد کتاب برای جوانان بازنویسی برخی از داستان‌های ابو الفتوح از مجموعه کتاب‌های است که در این ۲۰ جلد جای گرفته است، تصحیح کتاب مرحوم عسکر حقوقی که در آن زمان استخراج مصادر نشده بود و همینطور شناختنامۀ ابو الفتوح در ۳ جلد از دیگر عناوین است، گزارشی از پایان‌نامه‌های دکتری و ارشدی که در این سال‌ها نوشته شده در یک جلد به عنوان تفسیرپژوهی یکی دیگر از این کتاب‌هاست. این عناوین کتاب‌هایی است که ارائه شده، در کنار این کتاب‌ها ۴ مجله ویژه نامه علمی منتشر کرده‌اند که ۳ موردش خدمت سروران و عزیزان تقدیم شده، مجلۀ آیینه پژوهش، بینات و پژوهش‌های قرآنی. ۴ شماره خبرنامه در این مدّت تهیّه شده که شمارۀ ۴ آن امروز در خدمت اساتید و حاضران توزیع شده، و همۀ این آثار به اضافه متن تفسیر ابو الفتوح که تا به حال هیچ جا لوح فشرده و CD آن تهیّه و ارائه نشده بود از کارهایی است که انجام شد، در نرم‌افزارهایی که تا به حال پیرامون قرآن بود هیچ گاه متن کامل تفسیر ابو الفتوح ارائه نشده بود، در این لوح فشرده متن تفسیر ۲۰ جلدی چاپ بنیاد به علاوه این ۲۰ جلد کتاب تولید کنگره ارائه شده که خدمت سروران ارائه شده. در باب مقالات خوب است به این نکته اشاره کنم که مجموع مقالاتی که به دبیرخانه رسید نزدیک به ۱۵۰ مقاله بود که از این، ۱۰۰ عنوان آن در مجموعه مقالات، مجلّات و خبرنامه به چاپ رسیده است و باید اشاره کنم که در این کار علمی، دانشگاهیان و حوزویان سهم وافری داشتند، از این دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی باید یاد کرد: دانشگاه امام صادق علیه السلام، دانشگاه تربیت مدرس، دانشگاه فردوسی مشهد، دانشگاه سبزوار، دانشگاه کردستان و دانشگاه تبریز، و همینطور از این مراکز پژوهشی، بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، دفتر تبلیغات حوزۀ علمیه قم و دفتر تبلیغات حوزۀ علمیه دفتر مشهد، و همینطور موسسۀ معارف اسلامی امام رضا، و مرکز تحقیقات دار الحدیث. کسانی که در بر پایی این همایش علمی سهیم بودند، چه در کارهای اجرایی و چه در کارهای علمی که باید از آنها نام برد: آستان مقدس حضرت عبد العظیم علیه السلام که بانی و مؤسّس این طرح و و پیگیر و پشتیبانی کننده آن بود، مؤسسۀ علمی فرهنگی دار الحدیث، و در این مورد ۲ مرکز سهم عمده داشتند، یکی بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی که هم در تهیه مقالات و هم در تهیه آن سه جلد فهرست کمک فراوان کردند به اضافه کارهای جانبی دیگر، و همینطور مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی که کار تهّیۀ نرم افزار را آنها به عهده داشتند. به نظر می‌رسد این کنگره و کنگرۀ قبل و انشاءالله کنگره‌های بعدی که این مؤسسه و آستان با هم برگزار می‌کنند این ویژگی‌ها را داشتند، اینکه طبق زمان‌بندی اعلام شده برگزار شدند، یعنی سال ۸۰ که طرح آغاز شد، در سال ۸۲ اوّلین همایش، در سال ۸۴ دوّمین همایش، دوّم اینکه تمامی آثار پیش از برگزاری عرضه شد چون همایش‌ها معمولاً مانند قضیه عاشوراست، از ظهر عاشورا دیگر پراکنده می‌شوند و از یاد می‌رود با اینکه مصیبت از آن زمان آغاز می‌شود، در کنگره‌ها هم بعد از برگزاری پیگیری نمی‌شود، اگر آثار علمی و تولیدات همزمان عرضه نشود با این مشکل مواجه است، و سوّمین ویژگی این کنگره‌ها صرفه‌جویی در هزینه‌های مالی با کمترین و حداقل منابع. در پایان ۲ نکته را اشاره کنم، یک عذرخواهی از کسانی که در این مدت اگر قصوری یا تقصیری، نویسندگان، محققان، در دعوت، رفت و آمد نسبت به آنها صورت گرفته یا فرصت ارائه مقاله‌شان نیست باید پیشاپیش عذرخواهی کرد و در پایان تشکر می‌کنم از:
۱. محققان، پژوهشگران و نویسندگان
۲. ستاد عالی کنگره که کار سیاست‌گذاری و نظارت را بر عهده داشتند.
۳. شورای علمی کنگره که جمعی از حوزویان، قرآن پژوهان کار ارزیابی مقالات و سیاست علمی را دنبال می‌کردند.
۴. مدیران مسئول و سردبیران این سه نشریه‌ی آئینۀ پژوهش، بینات و پژوهش‌های قرآنی.
۵. از مشارکانی که همراهی کردند: بنیاد پژوهش‌های آستان قدس رضوی، و مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، مسئولان آستان مقدس حضرت عبد العظیم، مسئولان مؤسسۀ علمی فرهنگی دار الحدیث (دانشکده، مرکز تحقیقات و سازمان چاپ و نشر) که بیشترین تلاش را کردند که کتاب‌ها در بهترین وجه و در مناسب‌ترین زمان عرضه شد و در پایان هم از همۀ دست‌اندرکاران که از ابتدا تا امروز و تا پایان این کار با این کنگره همراهی و همکاری داشتند.
و السلام علیکم و رحمة الله و برکاته
