جمل العلم و العمل و شرح آن
از مهم‌ترین کتاب‌های سید مرتضی در علم کلام و فقه، کتاب جمل العلم و العمل است که در دو بخش عقاید و فقه نگارش یافته است. چنان که از مقدمه آن به دست می‌آید، گویا این کتاب را به درخواست استادش شیخ مفید نوشته است، بر این کتاب شرح‌های مختلفی نوشته شده است، از جمله شیخ طوسی شرحی بر آن نوشته با نام التمهید که چون شرح او منحصر در بخش عقاید است، نجاشی از آن به تمهید الاصول یاد کرده است، همچنین ابوالفتح کراجکی بخش عقاید و قاضی ابن براج بخش فقه آن را شرح کرده‌اند. سید مرتضی خود بخش عقاید را شرح کرده است. چنانکه از مقدمۀ شرح جمل به دست می‌آید، این شرح را به درخواست یکی از شاگردانش املاء کرده است. جمل العلم و العمل در جلد سوم از مجموعه رسائل الشریف المرتضی و شرح جمل العلم و العمل نیز با تصحیح و تعلیق شیخ یعقوب جعفری مراغی به کوشش دارالاسواه (وابسته به سازمان اوقاف و امور خیریه) در سال ۱۴۱۹ چاپ و منتشر شده است. البته بین متن جمل در رسائل الشریف المرتضی با آنچه در شرح جمل به عنوان متن آمده است تفاوت‌هایی دیده می‌شود.[۱]
[۱]. به عنوان مثال در نسخه طبع شده در مجموعه رسائل، مسائل پایانی مبحث امامت نظیر امامت ائمه دوازده‌گانه، مباحث مربوط به غیبت امام عصر (عج) و حکم باغیان بر امیرالمؤمنین و نیز مباحث آجال و ارزاق و اسفار نیامده است که نسخه ناقص به نظر می‌رسد، زیرا در التمهید شیخ طوسی، که شرح آن است، این مباحث آمده است.
