دیوان المرتضی
شعر «مرتضی» چنانکه از سخن بعض مورخان به دست می‌آید به بیست هزار می‌رسد.[۱] و از کتب تراجم برمی‌آید که بسیاری از مؤلفان در عصرهای مختلف بر نسخه‌هایی از دیوان «مرتضی» دست یافته‌اند.[۲]
صاحب «ادب المرتضی» چند نسخه از آن را که خود دیده یاد کرده و به تفصیل خصوصیات آنها را ذکر کرده است.
به نظر می‌رسد که کامل‌ترین آنها دو نسخه است: یکی نسخۀ «شیخ محمد سماوی» که صاحب «ادب المرتضی» ـ چنانکه گوید ـ خود مالک آن شده و دارای ۶ جزء است، و دیگری نسخۀ «شیخ حسن بن الشیخ محسن جواهری». این دیوان در سال ۱۸۵۸ در سه مجلد به تحقیق محامی «رشید الصفار» در مصر به چاپ رسیده است.
در آغاز دارای مقدمه‌ای است از استاد «الشیخ محمد رضا الشبیبی» در سیرت شریف مرتضی که از اشعار خود او گرفته شده.
و سپس مقدمۀ دیگری از «الدکتور مصطفی جواد» (مُراجع و مترجم اعیان دیوان) در بارۀ مرتضی و دیوان و مدفن و خانۀ او.
و بالاخره مقدمه سومی از محقق دیوان که در آن مقدمه پس از ترجمۀ مبسوط و محققانه از سید مرتضی، نسخه‌هایی از دیوان را که بر آنها اعتماد نموده معرفی کرده و خصوصیات کار خود را تشریح کرده است.
محقق دیوان ترتیب اصل را که ظاهراً بر مبنای تاریخ بوده از دست داده و حروف هجاء قوافی را اساس ترتیب قرار داده و لغات اشعار را تفسیر نموده است.
محقق، تنها به درج اشعار دیوان قناعت نکرده، بلکه اشعار دیگری را که به طریق صحیحی نسبت آنها به سید به ثبوت رسیده مانند اشعار کتاب‌های «الشهاب فی الشیب و الشباب» و «طیف الخیال» خود سید، و آنچه در «مناقب» ابن شهر آشوب و «کشکول» شیخ بهائی و «انوارالربیع» و مانند اینها به سید نسبت داده شده نیز درج کرده است.
