یادداشت دبیر علمی کنگره
تجلیل از عالمان و اندیشمندان ربانی، به ویژه آنان که تأثیرگذار در پیدایش و بالندگی علوم اسلامی بوده اند، در حقیقت بزرگداشت علم و از شعائر الهی است. بر این اساس آستان حضرت عبدالعظیم حسنی(ع) و مؤسسه علمی ـ فرهنگی دار الحدیث پس از برگزاری کنگرۀ بزرگداشت حضرت عبد العظیم(ع) در سال ۱۳۸۲، ابو الفتوح رازی در سال ۱۳۸۴، ثقة الاسلام کلینی (رحمه الله) در سال ۱۳۸۸ به‌صورت بین‌المللی و عبدالجلیل رازی قزوینی در سال ۱۳۹۱، بر آن شدند تا با همکاری تعدادی از مراکز شناخته‌شدۀ علمی و فرهنگی کشور، کنگرۀ بزرگداشت هزارۀ وفات سیّدِ مرتضی علم‌الهدی (رحمه الله)، از عالمان بزرگ شیعه در قرن پنجم را برگزار نمایند.
قرن چهارم و پنجم هجری از دوره های درخشان تاریخ اسلام و تشیع است. تأسیس علوم اسلامی، تدوین اولین کتاب‌ها در زمینه این علوم، تأسیس مراکز علمی در بغداد و ری و نیز رویارویی و مواجهه جریان فکری، از شاخصه های این دوره است و در میان عالمان شیعۀ این دوره، سیّدِ مرتضی یکی از چهره های تأثیرگذار است.
سیّد علی بن الحسین بن موسی، معروف به «سیّدِ مرتضی» و «علم الهدی» (۳۵۵ ـ ۴۳۶ ق)، یکی از شخصیتهای شیعی اثرگذار در قرن چهارم و پنجم قمری است. او در تفسیر، حدیث، کلام، فقه، اصول و ادبیات عرب صاحب نظر است و آثار مکتوب فراوان و متنوّعی دارد. وی از معدود عالمان شیعه است که عالمان شیعی و اهل سنّت به آرا و اندیشه هایش از همان زمان حیات او تا حال حاضر توجه و مداقه کرده‌اند.
برخی دیگر از ویژگیهای فکری و اندیشه ای سید مرتضی عبارت اند از:
۱. تألیف نخستین اثر مفصل و ماندگار در دانش اصول فقه ـ که منطق فقه و حقوق به شمار میرود ـ به نام «الذریعة الی اصول الشریعة». این کتاب را در سال ۱۳۴۶ ش دانشگاه تهران به چاپ رساند؛
۲. عقل‌گرایی و مواجهه با اهل حدیث و جریانهای اخباری و نقد آنها؛
۳. تعامل با عالمان مذاهب مختلف اسلامی؛
۴. ادیب و شاعر که به دیوان وی ادیبان جهان عرب و اسلام توجه دارند؛
۵. جامعیت در علوم رایج زمان، همچون: ادبیات، فقه، اصول فقه، کلام، تفسیر و حدیث؛
۶. توجه به فقه مُقارن که نوشتۀ وی به نام «الانتصار» از اولین آثار در این زمینه است؛
۷. حضور در عرصه های اجتماعی از طریق میانجیگریها و تصدّی دیوانهای: مظالم، حج، نقابت سادات و ... .
با امید به این که بتوانیم در بزرگداشت آن عالم فرزانه، آن گونه که شایسته اوست، موفق باشیم. إن شاء الله!
