گزارش فعالیت دبیرخانه کنگره در گفتگو با حجت الاسلام و المسلمین مهریزی
{دبیرخانه کنگره بین المللی سیّد مرتضی علم الهدی در مؤسسه علمی ـ فرهنگی دارالحدیث مستقر است. ریاست مؤسسه به عهده آیة الله ری‌شهری است و حجت الاسلام و المسلمین مهدی مهریزی دبیر علمی کنگره است. وی از سال ۱۳۹۱ فعالیتهای علمی و اجرایی کنگره سیّد مرتضی علم الهدی را مدیریت کرده است. ایشان همچنین مدیریت علمی و اجرایی کنگرههای عبد العظیم حسنی(ع)، ابوالفتوح رازی، ثقة الاسلام کلینی، عبد الجلیل رازی قزوینی و نیز آیة الله مشکینی را بر عهده داشته است. در این شماره اولین گفتگو با دبیر علمی کنگره سیّد مرتضی علم الهدی را می‌خوانید.}
در اولین پرسش، لطفاً به زندگی‌نامه سیّد مرتضی علم الهدی اشاره بفرمایید.
سیّد مرتضی از عالمان بزرگ شیعه در قرن چهارم و پنجم است. ایشان در نیمه دوم قرن چهارم به دنیا آمده است و در سال ۴۳۶ قمری فوت کرده است. وی در حوزه مباحث کلامی، فقهی و قرآنی جزو علما و شخصیت‌‌های طراز اول شیعه است. ایشان در برخی از رشته‌‌ها مؤسس است و در برخی دیگر اولین و مهم‌ترین کتاب‌ها را نوشته است.
مثلاً کتاب «الأمالی» سیّد مرتضی از جهت بحث‌‌‌های تفسیری از کهن‌ترین کتاب‌‌هاست که در باب تفسیر قرآن نوشته شده است و عالمان جهان اسلام اعم از شیعه و سنی به آن توجه کرده‌اند. کتاب «الذریعة الی اصول الشریعه» یکی از مفصل‌ترین و کهن‌ترین کتاب اصولی شیعه است. همچنین ایشان در حوزه فکری و عقلانی بغداد به همراه استادش شیخ مفید، برادرش و شخصیت‌‌های دیگری تفکر کلامی ـ عقلی شیعه را در آن دوره پایه‌گذاری و از هویت فکری و اعتقادی شیعه دفاع کرده‌اند.
مناسبت تاریخی برگزاری کنگره سیّد مرتضی چیست و چرا دارالحدیث برای آن اقدام کرده است؟
سال فوت سیّد مرتضی ۴۳۶ قمری و امسال هزاره فوت ایشان است. از این جهت زمانش برای برپایی کنگره مناسب است. و ارتباط آن با مؤسسه دارالحدیث از این جهت است که دارالحدیث از سال ۱۳۸۰ تصمیم داشت برای بزرگان مربوط به ری همایش بزرگداشت بگیرد. تا کنون همایش چهار شخصیت را برگزار کرده است: حضرت عبد العظیم حسنی(ع)؛ ابوالفتوح رازی؛ شیخ کلینی؛ عبد الجلیل قزوینی رازی.
هر چند سیّد مرتضی، رازی نیست ولی چون شخصیتی است که در حوزه‌های کاری دارالحدیث مانند حدیث و قرآن صاحب اثر و نظر است و نیز هزاره وی هم هست، کنگره بزرگداشت ایشان در دستور کار قرار گرفت.
از چه زمانی فعالیت دبیرخانه همایش شروع شد و چه مراکزی با مؤسسه دارالحدیث همکاری می‌کنند؟
از سال ۱۳۸۵ که کنگره شیخ کلینی برگزار شد اعلام کردیم بنا داریم هزاره سیّد مرتضی را برگزار کنیم. این موضوع در این سال‌‌ها مطرح بود و جلساتی داشتیم. در سال ۹۲ شورای عالی، شورای علمی و رئیس و دبیر علمی کنگره معلوم شد. حضرت آیة الله استادی ریاست این کنگره را بر عهده دارند. مقام معظّم رهبری حضرت آیة الله خامنه‌ای نیز بر اصل برگزاری کنگره و ریاست آیة الله استادی تأکید داشتند.
کار‌های مقدماتی در سال ۹۲ پیگیری شد ولی چون برگزاری کنگره آیة الله مشکینی را در دستور داشتیم فعالیت دبیرخانه‌ای از تابستان ۹۳ شروع شد.
در کنگره بین المللی سید مرتضی علم الهدی شانزده مرکز همکاری و مشارکت معنوی یا علمی دارند. مانند: معاونت پژوهشی حوزه علمیه؛ دانشگاه ادیان و مذاهب؛ مجمع تقریب بین المذاهب؛ مجمع جهانی اهل‌بیت(ع)؛ انجمن مفاخر.
اهداف و محورهای این همایش را بیان بفرمایید.
در این کنگره سه هدف کلی داریم. اول این که مجموعه آثار سیّد مرتضی را با تصحیح و چاپ خوب و استاندارد در کنار هم ارائه بدهیم. چون آثار ایشان خیلی پراکنده منتشر شده است و تصحیح‌‌های خوبی هم ندارد. نسخههای آن‌ها را شناسایی کردیم تا این آثار با تصحیح خوبی ارائه گردد.
دومین هدف تکریم شخصیت سیّد مرتضی است که از ارکان شیعه هست. در واقع فکر و میراث شیعه از طریق ایشان و همتا‌های ایشان به ما رسیده است.
سومین هدف این است که سیّد مرتضی به مکتب عقلانی شیعه در قرن چهار و پنج تعلق دارد. این مکتب یعنی عقلانیت، فکر عقلانی و تفاهم مذهبی، نیاز امروز جامعه جهانی است. این‌‌ها در فکر و سیره سیّد مرتضی بوده است. اکنون که جمود و تحجر در جهان حاکم است، چه در بین اهل سنّت و احیاناً شیعه، و نزاع‌‌ها و دشمنی‌های مختلفی وجود دارد، مکتب سیّد مرتضی یعنی عقلانیت و تفاهم مذهبی به عنوان نمونه‌هایی از پیشینه تاریخ اسلامی، قابل طرح و الگوگیری است.
فعالیتهای کلان انجام یافته در دبیرخانه به تفکیک محور‌ها و اهداف همایش چیست؟
در جهت هدف اول که تصحیح آثار سیّد مرتضی است نسخههای این آثار شناسایی و نسخ معتبر و لازم جمع‌آوری شده است. همچنین چاپ‌‌های مختلف آثار نیز جمع‌آوری شده است. نواقصی که هر کدام از کتب سید دارد نیز شناسایی شده است. مراحل تحقیق و تصحیح کتاب‌ها در حال انجام است.
در مرحله بعد فراخوان کنگره تهیه و منتشر شد که در آن محورهای مختلفی مانند زندگی‌نامه، فعالیتهای اجتماعی و اندیشه‌‌های سیّد مرتضی تعیین شده است. این فراخوان برای محققان بسیاری به زبان عربی و فارسی ایمیل شده است. با افراد بسیاری نیز تماس گرفته شد و تا کنون با بیست نفر برای تدوین مقاله قرارداد بسته‌ایم. برای تدوین برخی مقالات از سوی پژوهشگران کشور‌های اسلامی مثل عراق و نیز مستشرقان در کشور‌های اروپایی، تلاش‌ها و رایزنی‌هایی داشته‌ایم.
برنامه سوم دبیرخانه بستن قرارداد برای تألیف کتاب‌هایی با هدف تجزیه و تحلیل افکار سیّد مرتضی بود. از جمله «اندیشه‌نامه سیّد مرتضی» است که با توجه به مجموعه آثار سیّد مرتضی در حال تدوین است. همچنین «شناخت‌نامه سیّد مرتضی»، و کتاب‌هایی با موضوع «مأخذشناسی آثار» و «تحلیل تاریخ و زمانه سیّد مرتضی» در حال انجام و پیگیری است.
چهارمین فعالیت، بخش فرهنگی و مرتبط با سیّد مرتضی است. مانند تهیه تمبر که طراحی اولیه آن انجام شده و مکاتبات و امور اداری آن در حال پیگیری است. همچنین ثبت روز سیّد مرتضی علم الهدی را از طریق شورای فرهنگ عمومی شورای انقلاب فرهنگی پیگیری می‌کنیم. دیگر آن که با دفتر یونسکو در ایران و نیز نماینده ایران در یونسکو در حال رایزنی هستیم تا از سوی سازمان جهانی یونسکو، یک سال به عنوان «سال سیّد مرتضی علم الهدی» اعلام شود.
در باره پیش‌بینی مجموعه آثاری که از سوی دبیرخانه کنگره منتشر می‌شود توضیح بفرمایید.
پیش‌بینی می‌کنیم مجموعه آثار کنگره در چهل جلد آماده و منتشر شود. یک بخش مجموعه آثار سیّد مرتضی است که پیش‌بینی می‌شود سی جلد شود. بخش دیگر تولیدات خود کنگره و در باره سیّد مرتضی است که پیش‌بینی می‌شود حداقل به ده جلد برسد.
تاریخ برگزاری کنگره و برنامه‌های اصلی آن به چه صورت است؟
تصمیم داریم روز ۲۷ دی ۹۳ که با روز وفات سیّد مرتضی مصادف است پیش‌نشستی برگزار کنیم و در آن روز تمبر یادبود رونمایی شود.
همچنین دو نشست علمی با عناوین «میراث ایران و عراق» و «حوزه حدیثی شیعه در بغداد» به مؤسسه مجمع الذخائر پیشنهاد دادیم که با همکاری آن‌ها در اسفند ماه ۹۳ برگزار می‌شود.
برگزاری اصل کنگره را در نیمه دوم سال ۹۴ پیش‌بینی کرده‌ایم ولی زمان دقیق آن معلوم نیست. سال سیّد مرتضی از سال ۱۴۳۶ هجری شروع می‌شود و تا سال ۱۴۳۷ هجری ادامه دارد و کنگره را با چند ماه تأخیر در نیمه دوم ۹۴ برگزار می‌کنیم. ان شاء الله!
در باره برنامه‌های بخش بین الملل توضیح دهید.
کنگره به صورت بین المللی طراحی شده است؛ چون سیّد مرتضی شخصیتی است که در میان اهل سنّت شهرتش کم نیست. شاهدش هم آماری است که از پایان‌نامه‌های مرتبط با سیّد مرتضی به دست آوردیم که قابل‌توجه است. پایان‌نامه‌هایی که مربوط به سیّد مرتضی در مراکز دانشگاهی دفاع شده است بیش از یک‌صد و ده عنوان است و تقریباً پنجاه عنوان آن را محققان اهل سنّت در کشورهایی مثل عربستان، مصر و عراق نوشته‌اند. از این معلوم می‌شود شخصیت سیّد مرتضی مورد توجه است.
از سوی دیگر تصحیح برخی کتاب‌های سیّد مرتضی را برخی از محققان اهل سنّت انجام داده‌اند. مثلاً بهترین تصحیح «الأمالی» سیّد مرتضی را یک عالم سنّی مصری انجام داده است. لذا شخصیت ایشان در جهان اسلام شناخته شده است و ما هم همایش را بین المللی اعلام کردیم تا بتوانیم از عالمان شیعه و اهل سنّت در خارج از ایران نیز استفاده بکنیم و آن‌ها نیز در این همایش حضور داشته باشند. همچنین مستشرقانی از کشور‌های اروپایی در کنگره شرکت خواهند کرد.
مقالات کنگره چگونه داوری و بررسی می‌شود؟
فراخوان کنگره به سه زبان انگلیسی، عربی و فارسی منتشر شده و در پایگاه جامع کنگرههای مؤسسه دارالحدیث (Hadithcongresses.com) موجود است. محورهای مختلف زندگی‌نامه، فعالیتهای اجتماعی سیاسی و اندیشه‌‌های سیّد مرتضی، بخش‌‌های فراخوان است.
مقالات را مانند کنگرههای قبلی هیئتی ده نفره بررسی می‌کنند. هر مقاله‌ای را پس از ارزیابی اولیه دبیر علمی به دو نفر برای داوری واگذار می‌شود و اگر امتیازی که آن دو نفر می‌دهند به هم نزدیک بود، ترتیب اثر داده می‌شود و اگر اختلاف داشت داور سوم با تشخیص دبیر علمی تعیین می‌شود تا تصمیم نهایی گرفته شود.
مهلت ارسال مقالات پایان فروردین ماه سال ۹۴ است. امیدواریم مقالات خوبی ارسال شود. البته مقالاتی را به افراد صاحب‌قلم و شناخته شده که قلمشان استاندارد و قابل‌قبول است سفارش داده‌ایم و عمدتاً ارزیابی‌‌ها برای مقالاتی است که به دبیرخانه واصل می‌شود.
آیا آثار عمومی هم برای نسل جوان منتشر می‌کنید؟
تا کنون فعالیتهای پیش‌بینی شده علمی بوده است و در حال بررسی جنبه‌‌های عمومی‌تر هستیم. در بعضی همایش‌ها مثل بزرگداشت ابوالفتوح رازی چند جلد کتاب عمومی آماده کردیم. در این همایش هنوز این موضوع قطعی نشده است اما در فکر تولید آثاری هستیم که بخش‌هایی از زندگی و اندیشه‌‌های سیّد مرتضی را به صورت عمومی‌تر در اختیار افراد قرار دهد.
حرف ناگفته‌ای هست بفرمایید.
دو نکته را اشاره کنم. اول این که سایت کنگره به زبان فارسی فعال است و محققان می‌توانند استفاده کنند. بخش عربی هم در حال راه‌اندازی است.
نکته دوم انتشار خبرنامه است تا رابطی بین دبیرخانه و محققان و جامعه هدف باشد. این خبرنامه تا پنج شماره پیش‌بینی شده است.
در این جا دعوت می‌کنم از کسانی که در این زمینه‌‌ها دغدغه دارند به ما کمک کنند و نکته‌هایی که به نظرشان می‌رسد مناسب است و ما غفلت کرده‌ایم یادآوری کنند و پیشنهاد دهند تا ما ـ ان شاء الله ـ بتوانیم کنگره‌ای در خور شأن سیّد مرتضی برگزار کنیم.
