سيّد مرتضى و نقد «نظريّه صرفه»
به رغم تأكيد همه دانشوران مسلمان مبنى بر اعجاز درونى و ذاتى قرآن، برخى از معتزليان و از اماميّه، سيّد مرتضى، اعجاز قرآن را از بابِ صرفه دانسته اند. صرفه به معناى دخالت بيرونى خداوند براى ممانعت از معارضان براى مقابله با قرآن است كه براى آن، سه تحليل ارائه شده است: سلب قدرت، سلب انگيزه يا سلب علوم.
نگارنده در اين مقاله، پس از تبيين رويكردهاى مختلف در باره «نظريّه صرفه»، دو زمينه پذيرش نظريّه صرفه، يعنى انحصار اعجاز قرآن در جنبه هاى ظاهرى و عدم توجّه به مرز تحدّى را مورد بررسى قرار داده و سپس، ادلّه مدافعان آن را مورد واكاوى قرار داده است و در پايان از ادلّه مخالفان صرفه ـ كه اهمّ آنها دلالت آيات تحدّى بر ذاتى بودن تحدّى و بى معنا شدن مفهوم تحدّى بر اساس نظريّه صرفه باشد ـ ، دفاع كرده است.
نگارنده، معتقد است قرآن از چنان بلنداى ساختارى و محتوايى برخوردار است كه جايى براى عرض اندام كسى براى مقابله با آن نمى گذارد و امعان توجّه به چنين عظمت بى بديلى، سستى نظريّه صرفه را آشكار مى سازد.
واژگان كليدى: اعجاز قرآن، سيّد مرتضى، صرفه، تحدّى، وجوه اعجاز، اعجاز ساختارى و محتوايى.
*. دانشيار دانشگاه علم و صنعت ايران.
