فعالیت های علمی و فرهنگی کنگره بین المللی سید مرتضی از آغاز تاکنون

پس از تصمیم آستان حضرت عبدالعظیم حسنی و مؤسسه علمی _ فرهنگی دارالحدیث برای برگزاری کنگرۀ سیّد مرتضی علم الهدی، نخستین جلسۀ مشورتی شورای عالی این کنگره، در اواخر سال ۱۳۸۹ برگزارو تا حدودی محورهای کار و حجم و گسترۀ آن روشن شد. در دومین جلسۀ شورای عالی در اواخر سال ۱۳۹۰، ریاست کنگره و نیز اعضای شورای علمی آن معین شدند.

با توجّه به برنامۀ همایش بزرگداشت

آیة الله مشکینی _ که پیش از کار کنگرۀ سیّد مرتضی در دستور کار مرکز همایش های علمی و پژوهش های آزاد دارالحدیث بود _، فعالیت رسمی کنگرۀ سیّد مرتضی، از نیمۀ دوم سال ۱۳۹۳ آغاز شد. کار این کنگره _ که سیاست های آن در چهار جلسۀ شورای علمی تنظیم شد_،در سه محور اصلی شکل گرفت:

 

محور اوّل: تصحیح آثار سیّد

با توجّه به این که تقریباً تمام آثار سیّد، بارها در فاصلۀ زمانی گوناگون چاپ شده‌اند، اوّلین قدم در این محور، ارزیابی آثار منتشر شده بود. در این ارزیابی ها، مشخص شد که اغلب آثار، مشکلات و نارسایی هایی در تحقیق و شیوۀ ویرایش دارند؛ مشکلاتی چون: استفاده کردن از نُسخ خطی محدود و متأخّر، بدفهمی متون، به روز نبودن شیوۀ ویرایش و ... . برخی از آثار نیز با این که از لحاظ تحقیقی، از قوّت بسیار بالایی برخوردار‌ند، امّا مشکل به روز نبودن شیوۀ ویرایش در آنها مشاهده می‌شود. بر این اساس، تصمیم شورای علمی کنگره بر این شد که اغلب آثار، بار دیگر تحقیق و برخی نیز، تکمیل شوند.

در مورد تصحیح آثار سیّد، نکات زیر گفتنی است:

۱_ تمام آثار سیّد مرتضی چاپ شده‌اند، به جز: المسائل السلّاریّة و الطرابلسیّات الاُولی.

۲_ در بین آثار چاپ شده، گرچه مطلوب‌ترین، فنّی‌ترین و جامع‌ترین تصحیح، مربوط به الأمالی سیّد مرتضی با تحقیق ابوالفضل ابراهیماست، امّا در عین حال، محقّق از نسخه‌های کهنی که در ایران موجود بوده، استفاده نکرده است.

۳_ بیشتر آثار سیّد مرتضی، از تصحیح ابتدایی برخوردارند و ضعیف‌ترین آنها به ترتیب، عبارت‌اند از: رسائل السیّد المرتضی؛ الذخیرة؛الملخّص فی اُصول الدین؛ الفصول المختارة.

۴_ از برخی از آثار سیّد مرتضی تا کنون، تنها یک نسخۀ خطّی شناسایی شده، مانند: الملخّص فی اُصول الدین، الموضح عن جهة اعجاز القرآن (الصرفه)، طیف الخیال، الشهاب فی الشیب و الشباب و اندکی از رسائل السیّد المرتضی.

۵_ کهن‌ترین نسخۀ موجود از آثار سیّد مرتضی، مربوط به کتاب الذخیرة است. تاریخ کتابت این نسخه، سال ۴۷۲ ق است و در روسیه نگهداری می‌شود. البته این نسخه،کامل نیست؛ بلکه مجموعاً بیش از نیمی از کتاب الذخیرةرا در برمی‌گیرد. بعد از این نسخه، قدیمی‌ترین نسخه، مربوط به کتاب الصرفه است که تاریخ کتابت آن، ۴۷۸ ق است. آغاز این نسخه نیز چند صفحه‌ای جاافتادگی دارد.

در مرحلۀ بعد، قدیمی‌ترین نسخه مربوط به الأمالی سیّد مرتضی است که تاریخ کتابت آن ۴۸۲ ق است.

در بین آثار سیّد مرتضی، الأمالی، از بیشترین نسخه‌های خطّی کهن و قدیمی برخوردار است، به گونه‌ای که بیش از دوازده نسخۀ خطّی آن، مربوط به قرن‌های پنجم، ششم و هفتم هجری‌اند.

۶_ در تصحیح جدید، سعی شده است که قدیمی‌ترین و معتبرترین نسخه‌ها جمع‌آوری شوند و به کار روند.

۷_ در مجموع از کتاب‌های سیّد مرتضی، حدود ۱۲۰ نسخه جمع‌آوری شده و از رساله‌های سیّد مرتضی ۳۲۰ نسخه که به صورت میانگین برای هر رساله، هفت نسخۀ خطّی در دسترس قرار گرفته است.

۸_ با توجّه به این که برخی از کتاب‌های سیّد مرتضی (مانند: مسائل الخلاف، المصباح فی الفقه و ...) مفقودند، نسبت به بازسازی آن عناوین از دیگر کتب اقدام شده است.

در تصحیح و تحقیق جدید کتاب‌ها، حدود ده مرحله کار پیش‌بینی شده است که عبارت‌اند از:

۱_ مقابله با نسخه‌های معتبر؛

۲_ تقویم نص بر اساس نسخه‌های موجود؛

۳_ تکمیل تخریج روایات و اقوال؛

۴_ ترجمۀ لغات مشکل؛

۵_ ترجمۀ اعلام و اماکن غیر معروف؛

۶_ رفع اجمال از متن؛

۷_ ویرایش، تقطیع و عنوان‌گذاری؛

۸_‌ اعراب‌گذاری حداقلی؛

۹_ استخراج و تنظیم فهارس عامّه؛

۱۰_ نگارش مقدّمۀ تحقیق در خصوص معرفی اثر و نسخه‌های خطّی و چاپی آن، و بیان روش تصحیح و ... .

بر اساس مشاوره های علمی و پیش بینی های اوّلیه، آثار سیّد مرتضی پس از تحقیق جدید و با تنظیم موضوعی، در ۳۵ جلد به ترتیب زیر عرضه میشود:

جلد ۱-۲: الأمالی؛

جلد ۳: الموضح عن جهة إعجاز القرآن ( الصرفه)؛

جلد ۴: الرسائل القرآنیة والحدیثیة(۴ رساله)؛

جلد ۵: جمل العلم والعمل به همراه شرح جمل العلم والعمل؛

جلد ۶: الملخّص فی اُصول الدین؛

جلد ۷-۸ : الذخیرة فی علم الکلام؛

جلد ۹ : تنزیه الأنبیاء و الأئمّة؛

جلد ۱۰-۱۳: الشافی فی الإمامة؛

جلد ۱۴: المقنع فی الغیبة همراه با تکملة المقنع فی الغیبة و رسالة فی الغیبة؛

جلد ۱۵: الفصول المختارة من العیون و المحاسن؛

جلد ۱۶: الطرابلسیّات(الاُولی، الثانیة و الثالثة)؛

جلد ۱۷: الرسائل الکلامیة (۲۴ رساله)؛

جلد ۱۸-۱۹: الذریعةإلی اُصول الشریعة؛

جلد ۲۰-۲۱: الانتصار؛

جلد ۲۲: الناصریات؛

جلد ۲۳: الرسائل الفقهیه و الاُصولیه (۲۳ رساله)؛

جلد۲۴: دیوان اصلی شریف مرتضی (تا کنون چاپ نشده)؛

جلد ۲۵: طیف الخیال؛

جلد ۲۶: الشهاب فی الشیب والشباب؛

جلد ۲۷: تفسیر قصیدة السیّد الحمیری؛

جلد ۲۸-۲۹: دیوان الشریف المرتضی(نسخۀ چاپ شدۀ کنونی)؛

جلد ۳۰-۳۱: الرسائل المختلفة (۱۲ رساله)؛

جلد ۳۲: الرسائل المنسوبة و المستخرجة؛

جلد ۳۳: الفهارس العامة؛

جلد ۳۴-۳۵: الفهرست الموضوعی.

 

محور دوم: تدوین و تألیف چند اثر دربارۀ سیّد، با عنوان کلّیِ «پژوهش‌نامۀ سیّد مرتضی»

در این محور، مجموعاً نه عنوان کتاب در هفده جلد پیش‌بینی شده است که مشخصّات هر کدام به شرح زیر است:

۱_ اندیشه‌نامۀ سیّد مرتضی، به قلم حجة الاسلام والمسلمین دکتر سیّد حسن اسلامی، در ۱ جلد.

۲_ اندیشه‌های کلامی سیّد مرتضی، به قلم آقای دکتر حسن انصاری، در ۱ جلد.

۳_ سناء الکوکب فی شرح أخبار المذهب (تدوین شرح الأخبار اعتقادی سیّد مرتضی)، به کوشش آقای وسّام خطّاوی، در ۲ جلد.

۴_ مقالات برگزیده از میان آثار منتشر شده، به کوشش حجة الاسلام والمسلمین سیّد محمد طباطبایی، در ۲ جلد.

۵_ ترجمۀ چند عنوان مقالۀ انگلیسی، توسط آقای دکتر حمید عطایی نظری، در ۱ جلد.

۶_ مأخذشناسی، به کوشش آقای سیّد محمدحسین حکیم، در ۱ جلد.

۷_ گزارش پایان‌نامه‌های مرتبط با سیّد مرتضی (داخل و خارج کشور)، به کوشش آقای محمّد قنبری، در ۲ جلد.

۸_ گفتگو با عالمان و اندیشمندانِ حاضر، دربارۀ سیّد مرتضی، به کوشش حجة الاسلام والمسلمین محمّدمهدی معراجی، در ۱ جلد.

۹_ مجموعه مقالات (فارسی و عربی)، به قلم پژوهشگرانی از ایران و عراق، در ۶ جلد.

تا کنون حدود ۱۸۵ عنوان مقاله به دبیرخانۀ کنگره رسیده است که وضعیّت کلّی آنها به صورت زیر است:

۱_ قبولی: ۸۲ عنوان (۴۰ فارسی ۴۲ عربی)؛

۲_ در دست اصلاح: ۱۱ عنوان (فارسی)؛

۳_ در دست ارزیابی: ۳۲ عنوان (۵ فارسی ۲۷ عربی)؛

۴_ در دست تألیف: ۲۳ عنوان (۲۱ فارسی ۲ عربی)؛

۵_ مردودی: ۳۷ عنوان که اغلب، حاصل ارزیابی اوّلیه‌اند (۲۳ فارسی ۱۴ عربی)؛

۶_ پیش‌بینی می‌شود در مجموع، ۱۲۵ تا ۱۳۰ عنوان مقالۀپذیرفته شده داشته باشیم؛ یعنی حدود ۶ تا ۷ جلد (فارسی و عربی).

البته حدوداً ۱۲ نفر از پژوهشگران هم، وعدۀ نوشتن مقاله داده‌اند که در این آمار، لحاظ نشده است.

 

 

محور سوم: برنامه‌های جانبیِ فرهنگی- ترویجی

همزمان با پیگیری کار در دو محور گذشته، چند کار فرهنگی- ترویجی نیز دنبال شده است که برخی به ثمر نشسته‌اند و برخی نیز تا برگزاری مراسم کنگره آماده خواهند شد. این کارها عبارت اند از:

۱_ طراحی و چاپ تمبر یادبود که به پیشنهاد دبیرخانۀ کنگره و همّت وزارت ارتباطات و فن‌آوری اطلاعات صورت گرفت.

۲_ به پیشنهاد دبیرخانه کنگره و پی‌گیری کمیسیون ملی یونسکو در ایران و آقای دکتر جلالی، سفیر ایران در یونسکو، نام سیّد مرتضی در فهرست مشاهیر آن سازمان قرار گرفت. این مسئله،پس از تصویب اوّلیه در شورای اجرایی آن سازمان، در نوامبر ۲۰۱۵ م، به تصویب نهایی نشست عمومی آن سازمان هم رسید.

۳_ بر اساس توافق انجام شده با سه نشریۀ: «بساتین»، «کتاب شیعه» و  «آینۀ پژوهش»، این نشریات، یکی از شماره های خود را به سیّد مرتضی اختصاص خواهند داد.

۴_  چند نسخۀ کهن از آثار سیّد، به صورت «فاکسمیله»، چاپ می‌شوند.

۵_ خبرنامۀ کنگره، در پنج شماره منتشر می‌شود که دو شمارۀ آن پیش از این عرضه شده و افزون بر شمارۀ کنونی، دو شمارۀ دیگر نیز منتشر خواهد شد.

۶_ به جهت بین المللی بودن کنگره، برخی از مطالب بخش کنگرۀ سیّد مرتضی در پایگاه جامع کنگره‌های دارالحدیث، به زبان های عربی و انگلیسی نیز نمایش داده می شوند.

۷_ همانند کنگره‌های پیشین، نرم‌افزار مجموعه آثار کنگره، در قالب لوح فشرده(DVD) آماده و عرضه خواهد شد. برای این کار، هماهنگی لازم با مرکز کامپیوتری نور انجام و مقدّمات اوّلیۀ کار فراهم شده است.

۸_ در حاشیۀ برگزاری مراسم، نمایشگاهی از مجموعه آثار کنگره، به همراه آثار چاپ شدۀ قبلی راه‌اندازی خواهد شد تا علاقه مندان، مقایسه ای بین این آثار داشته باشند. همچنین در این نمایشگاه، برخی آثار و اسناد مرتبط با سیّد مرتضی و کنگرۀ بزرگداشت ایشان، عرضه خواهد شد.

۹_ در گزارش زندگی سیّد و نیز کارهای انجام شده در کنگره، از قالب هنر نیز استفاده خواهد شد. برای این منظور، فیلم کوتاه و مستند از زندگی سیّد مرتضی تهیه و در مراسم کنگره، نمایش داده می‌شود.

 

مراکز برگزار کنندۀ کنگره

نهادها و مراکزی که در برگزاری این کنگره، آستان حضرت عبدالعظیم حسنی و مؤسسۀ علمی _ فرهنگی دارالحدیث را همراهی می کنند، به ترتیب حروف الفبا عبارت اند از:

۱_ انجمن آثار و  مفاخر فرهنگی کشور؛

۲_ بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس رضوی؛

۳_ پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی؛

۴_ جامعة المصطفی العالمیة؛

۵_ دار التراث - النجف الأشرف؛

۶_ دانشگاه ادیان و مذاهب؛

۷_ سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی؛

۸_ کتابخانه های تخصّصی وابسته به دفتر حضرت آیة الله العظمی سیستانی؛

۹_ کمسیون ملی یونسکو- ایران؛

۱۰_ مجمع جهانی اهل بیت:؛

۱۱_ مجمع جهانی تقریب مذاهب اسلامی؛

۱۲_ مجمع ذخائر اسلامی؛

۱۳_ مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی(نور)؛

۱۴_ معاونت پژوهش مرکز مدیریت حوزه های علمیه؛

۱۵_ مؤسسۀ کتاب‌شناسی شیعه.