بررسى تأثير «تنزيه الأنبياء» سيّد مرتضى بر «عصمة الأنبياء» فخر رازى
سيّد مرتضى، نخستين متكلّم جهان اسلام است كه به تفصيل به نظريه پردازى در خصوص عصمت پيامبران پرداخته و تنها ترک اولى را براى انبيا، جايز شمرده است. فخر رازى نيز كه خود سرمنشأ تحوّلات عظيمى در آراى كلامى اشاعره بوده، على رغم آن كه عصمت را محدود به دوران نبوّت انبيا دانسته و در همان زمان نيز گناه صغيره را براى آنان، جايز شمرده؛ ليكن به گونه اى چشمگير، از تنزيه الأنبياء در توجيه آيات عتاب، تأثير پذيرفته است. اين تأثيرپذيرى را در دو حوزه شكلى و محتوايى مى توان پى گرفت. در حوزه شكلى، فصل بندى ها و حتّى در هر فصل، نوع پرسش ها، تعداد آيات عتاب و ترتيب چينش آنها در كتاب فخر رازى، همانند تنزيه الأنبياء است. از ديگر سو، نوع عبارت پردازى و حتّى كلمات شاخص در بسيارى از سؤال و جواب هاى كتاب عصمة الأنبياء، با اندكى تغيير، تكرار همان متن تنزيه الأنبياء است. در حوزه محتوايى نيز سيّد مرتضى، اغلب از قواعد تفسيرى ابتكارى در تحليل آيات متعارض با عصمت، استفاده نموده كه فخر رازى نيز در توجيه همان آيات، عينا از قواعد سيّد مرتضى، بدون نام بردن از او، سود جسته است. در نتيجه با اثبات الگوپذيرى فراوان عصمة الأنبياء فخر رازى از تنزيه الأنبياء، ادّعاى اثرپذيرى ديگر فِرَق مسلمان از مبانى كلامى سيّد مرتضى مسجّل خواهد شد.
واژگان كليدى: سيّد مرتضى، فخر رازى، تنزيه الأنبياء، عصمة الأنبياء، پيامبران، عتاب، عصمت.
*. استاديار گروه علوم قرآن و حديث دانشگاه اصفهان.
**. دانشجوى دكترى علوم قرآن و حديث دانشگاه اصفهان نويسنده مسئول.
