قواعد تفسيرى سيّد مرتضى در تنزيه الأنبياء

سيّد مرتضى، يكى از نام آورترين متكلّمان اماميه در قرن چهارم هجرى است كه نقشى كم نظير در ساماندهى نظام كلامى شيعه، ايفا نموده است. او هر چند اثر تفسيرى مستقلّى بر جا نگذاشته، امّا در آثار متعدّد به ويژه در تنزيه الأنبياء، به آياتى كه از نگاه مخالفان، نافى عصمتِ پيامبران از گناه بوده، پرداخته و با پاسخ به سؤالات، سعى در اثبات عقيده كلامى خود مبنى بر عدم صدور گناه توسّط پيامبران و حدّ اكثر، جواز ارتكاب ترک اُولى به وسيله آنان كرده است. از اين رو، وى پيش از ورود به آيات عصمت، ابتدا مبانى كلامى خود را تشريح كرده و سپس با يارى از قواعدى اغلب ابتكارى، به رفع عتاب از انبيا پرداخته است. با واكاوى پاسخ هاى سيّد، مى توان به كشف قواعدى پرداخت كه او در تبيين تفسيرى آيات عتاب از آنها بهره گرفته كه شامل مواردى همچون استفاده از معانى اصلى واژگان، انتخاب معانى ثانوى واژگان، قواعد اصولى، قواعد صرفى و نحوى، تغيير مخاطب حقيقى آيات نافى عصمت، انكار قبح فعل مورد مناقشه، تكيه بر خصائص بشرى پيامبران، تكيه بر خصائص نبوى آنان، استفاده از قرائات شاذ و حتّى استناد به مبانى عقلى مؤلّف است.

واژگان كليدى: سيّد مرتضى، تنزيه الأنبياء، عصمت، پيامبران، عتاب، قاعده تفسيرى.

---

*. استاديار گروه علوم قرآن و حديث دانشگاه اصفهان.

 **. دانشجوى دكترى علوم قرآن و حديث دانشگاه اصفهان نويسنده مسئول.