جايگاه اصطلاح «شيعه اصوليّه» در گفتمان کلامى عبد الجليل قزوينى رازى
چکيده
تقابل اخباريان و اصوليان از سده ۱۱ هجرى و همزمان با فعاليت هاى مولى محمّد امين استرآبادى آغاز شد. در عين حال کاربرد اصطلاحات «اخبارى» و «اصولى» را مى توان به شکل محدودترى در سده هاى پيشين نيز پى جويى کرد. کتاب نقض عبد الجليل قزوينى رازى از معدودترين آثار امامى در سده هاى ميانه است که در آنها تقابل ميان اصوليّه و اخباريّه به شکل نسبتاً خوبى انعکاس يافته است و به طور خاصّ در موارد متعدّدى از گروهى به نام «شيعه اصوليّه» ياد شده است. براساس يک خوانش اوليّه به نظر مى رسد، تقابل مطرح شده در کتاب نقض به اصحاب حديث قم و اماميان متمايل به مکتب متکلّمان بغداد اشاره داشته باشد. اين مقاله با ردّ اين خوانش و يک فرضيّه ديگر در نهايت نشان خواهد که کاربرد اصطلاح «شيعه اصوليّه» در گفتمان کلامى عبد الجليل قزوينى رازى ماهيّتى کاملاً راهبردى۱ دارد. گرچه در ظاهر عبد الجليل از جريانهاى امامى همچون اصوليّه و اخباريّه ياد مى کند، امّا عدم تطبيق اطلاعات موجود در کتاب با شخصيّت هاى شناخته شده اين جريان ها نشان مى دهد که مطرح کردن جريانى به عنوان «شيعه اصوليّه» و سپس خبر دادن از تقابل آنها با اخباريّه صرفاً راهبردى براى بازيابى جايگاه اجتماعى اماميّه در عصر عبد الجليل بوده است.
کليدواژه ها: شيعه اصوليّه، شيعه اخباريّه، نقض، عبد الجليل قزوينى، سده ششم، راهبرد، گفتمان کلامى
* دانشجوى دکترى الهيات دانشگاه امام صادق عليه السلام
۱. در اين مقاله بارها از تعبير «راهبرد» استفاده شده است که معادل فارسى «استراتژى» است.
