دفاع از امامیه و برائت از اسماعیلیه در کتاب «نقض»
چکیده
در عصری که عبد الجلیل رازی، کتاب نقض را می‌نگاشت، ممالک اسلامی بین دو خلافت غربی فاطمی و شرقی عبّاسی، تقسیم شده بود. این دو خلافت، با استفاده از ابزار سیاست، فرهنگ، دین، مذهب و هر مستمسک دیگر، سعی داشتند تا مخالفان خود را از میان برداشته و سرتاسر ممالک اسلامی را تحت نفوذ خود درآورند. در این بین، پیروان اهل بیت علیهم السلام یعنی شیعیان امامیه که بعد از بر افتادن آل بویه و حمدانیان، پناه سیاسی و نظامی خود را از دست داده بودند، باید فشارهای هر دو طرف را تحمّل می‌کردند و در عین حال، به دفاع از مکتب خود می‌پرداختند؛ چرا که عبّاسیان آنان را به اتّهام قرمطی و اسماعیلی بودن می‌کشتند و نزاریان و قرمطیان، به اتّهام تقیّه و همراهی با اهل سنّت.در چنین اوضاعی، نقش علمای امامیه، حیاتی وتعیین کننده بود؛ آنان علاوه بر تبیین اصول و فروع مکتب اهل بیت علیهم السلام باید از اتهام‌های وارده از سوی مخالفان، برائت جسته و از گرایش ضعفا به مکاتب مخالف یا ورود آرای مخالفان در میان شیعیان امامیه، جلوگیری می‌کردند و این همان کار یا شاه‌کاری است که عبد الجلیل رازی در کتاب بعض مثالب النواصب فی نقض «بعض فضائح الروافض» معروف به نقض، انجام داده و به زیبایی از عهدۀ آن برآمده است.
وی در دفاع از امامیه، تبیینی دقیق و شفّاف از عقاید و احکام مکتب اهل بیت علیهم السلام ارائه می‌دهد و مرز بین امامیه و اسماعیلیان نزاری، مستعلوی و قرمطی را مشخّص می‌کند و در عین دفاع، حمله را فراموش نکرده، ابتدا سعی می‌کند که صف «سلجوقیان حنفی» را از «حنابله» و «اصحاب الحدیث» جبرگرا، جدا کند و سپس آرای ظاهرگرایان را مخالف منافع و مقاصد خلافت عبّاسی جلوه دهد.کلیدواژه ها: شیعه، ملحد، قرمطی، صباحیان، امامیه.
*. استادیار گروه کلام اسلامی دانشکدۀ علوم حدیث.
