طیف الخیال (گسترۀ خیال)

از شریف مرتضی در أمالی، دو اثر ارزندۀ ادبی به ما رسیده است. یکی الشهاب فی الشیب و الشباب است. این اثر به درخواست یکی از دوستان سیّد تهیه شده است که برایش گزیده‌ای از شعرهای مربوط به پیری را تا آن جا که امکان دارد، جمع‌آوری کند. حاصل جواب سیّد مرتضی به آن دوست همین کتاب است. سپس آن دوست ـ که ظاهراً همان وزیر، ابو علی حسن بن حَمد است ـ ضمن شکرگزاری و تحسین سیّد مرتضی نسبت به تدوین کتاب یادشده، از وی می‌خواهد که کتاب دیگری در بارۀ اوصاف «طیف الخیال» بپردازد. سیّد مرتضی، علی رغم اشتغالات فراوان، درخواست او را می‌پذیرد. تا این که بخشی از مطالب را از یادداشت‌های امالی جمع‌آوری می‌کند و به دوست خود اهدا می‌نماید. روش پرداختی سیّد در کتاب طیف الخیال، همان روش وی در کتاب الشیب بوده است و بیشتر مطالب را از آن گرفته است. سیّد مرتضی این کتاب را نیز همانند کتاب الشیب و الشباب، با دو شعر طائیۀ ابی تمام و ابی عبادة البحتری آغاز می‌کند، و سپس شعر برادرش رضی را می‌آورد، و کتاب را با شعر خود پایان می‌بخشد. دکتر نصرت اله فروهر، کتاب طیف الخیال را به فارسی با عنوان گسترۀ خیال، ترجمه کرده است. مترجم شکل مشکول عربی شعرها را در متن قرار داده و ترجمۀ آنها را با شماره­ای که در بین دو قلاب[] در پایان شعرها قرار داده در انتهای کتاب به ترتیب بیان کرده است. کتاب در چهار فصل همراه با یک مقدمۀ نسبتاً مفصّل در شرح حال سیّد مرتضی تدوین شده است. فصول کتاب عبارت‌اند از: فصل اوّل: گسترۀ خیال و شعر ابی تمام؛ فصل دوم: شعر بُحتری و برخی شعرای نامی عرب در گسترۀ خیال؛ فصل سوم: شعر سیّد رضی در گسترۀ خیال؛ فصل چهارم: شعر شریف مرتضی در گسترۀ خیال. کتاب با ترجمة شعرهای متن، پایان یافته است. کتاب را انتشارات حوزه هنری سازمان تبلیغات در سال ۱۳۷۶ش در ۳۰۵ صفحه منتشر کرده است.