جايگاه عقل در آراى سيّد مرتضى با تكيه بر تنزيه الأنبياء و جمل العلم و العمل
سيّد مرتضى، از بزرگان علماى اماميّه و جامع علوم معقول و منقول در عصر خويش بوده و در ادبيّات و فنون و كلام و تفسير، سرآمد اقران شمرده مى شده است. اين مقاله با بررسى دو كتاب تنزيه الأنبياء و جمل العلم و العمل از آثار سيّد مرتضى، به بيان جايگاه عقل در آراى وى مى پردازد.
بررسى آرا و نظرات موجود در اين دو كتاب و روشى كه سيّد مرتضى در سير بحث ها پى مى گيرد، نشان از جايگاه ويژه عقل نزد او دارد. نزد او «نظر» و «تفكّر» در معارف دين، بر هر مكلّفى واجب است. او با استفاده از حكم عقل به تأويل و تفسير نصّ قرآن و سنّت مى پردازد و دليل عقلى را بر هر گونه روايتى اعم از روايت صحيح و قوى، روايت آحاد و ضعيف و نيز مشهورات، ارجح مى داند.
سيّد مرتضى، عقل را نه تنها به عنوان ابزار در فهم معارف دين به كار مى برد، بلكه به عقل به عنوان منبعى معرفتى در دين نگاه مى كند و در صورت فقدان نصّ قرآنى، سنّت متواتر و اجماع، از حكم عقل استفاده مى كند. البتّه منبع بودن عقل در نزد او، استقلالى نيست و تا جايى است كه با حكم شرع و عمل معصوم، منافات (تعارض) نداشته باشد و در صورت وجود تعارض، حكم شرع، مبناى عمل واقع مى شود.
واژگان كليدى: سيّد مرتضى، عقل، نص، تنزيه الأنبياء، جمل العلم و العمل.
*. دانشجوی دكترى شيعه شناسى دانشگاه اديان و مذاهب قم.
