جايگاه حديث نزد سيّد مرتضى و اعتبار سنجى آن
سيّد مرتضى، عالم امامى برجسته قرن پنجم و صاحب نظر در حوزه هاى مختلف علوم اسلامى از قبيل: فقه، اصول، کلام، حديث و تفسير قرآن است که با وجود گرايش وسيع عقلانى در آثارش، توجّه ويژه اى به احاديث داشته است. از ديدگاه ايشان به طور کلّى، اخبارى که به ما مى رسند ـ در هر موضوعى که باشند ـ به دو دسته قطعى و علم آور و ظنّى و غير علم آور قابل تقسيم اند. او ضمن پذيرش و استناد به احاديث صحيح با ملاک هاى خاص خود، بويژه عدم مخالفت آن با بديهيات عقلى، در عين حال از عقل هم براى نقد درونى حديث يارى مى جويد و آن رواياتى را که با احکام بديهى عقل در تضاداند يا تأويل مى کند، يا در صورت عدم قبول تأويل، از پذيرش آن سر باز مى زند. سيّد مرتضى به هيچ وجه، روايات راويان فاسد المذهب و غير امامى را نمى پذيرد. وى در مواجهه با اخبار آحاد، سه رويکرد: تأييدى، انتقادى، و احتجاجى دارد. نقش برجسته ايشان در پژوهش هاى حديثى شيعه را مى توان در آراى قابل توجّهش در روش هاى اعتبارسنجى حديث و به طور عمده در تبيين نظريه نفى حجّيت خبر واحد و کافر دانستن قائلان به قياس از يک سو و به کارگيرى روش هاى کلامى ـ ادبى در فهم و نقد حديث از سوى ديگر ارزيابى کرد. تنها اخبار متواتر يا آنچه در حکم متواتر باشد، قابل پذيرش است و ديگر اخبار غير متواتر يا همان اخبار آحاد، هر چند زياد باشند، فاقد حجيّت و غير قابل استناد هستند و چنانچه موافق با ادله قطعيه باشند، تنها شاهد و تأييدى براى حکم عقل محسوب مى شوند.
واژگان کليدى: سيّد مرتضى، حديث، اعتبارسنجى.
*. نويسنده مسئول، استاديار دانشگاه قرآن و حديث پرديس تهران.
**. استاد گروه علوم قرآن و حديث دانشگاه تهران.
