بينش ها و كنش هاى تمدّنیِ سيّد مرتضی
محمّد باغستانى کوزه گر
سيّد مرتضى علم الهدى، از آن گروه از عالمان شيعى است كه قابليت بررسى از ابعاد گوناگون فكرى و علمى دارد. تخصّص هاى گوناگون او در فقه، كلام و ادبيات (شعر)، وى را موضوع بحث و بررسی هاى گوناگون انديشمندان هر يك از رشته هاى نام برده شده قرار داده است. اين انديشمندان توانسته اند با كنكاش هاى موشكافانه در زندگى سيّد مرتضى، نوآوری هاى علمى، فقهى، ادبى و كلامى او را بازخوانى كنند و ممتاز بودن او را نشان دهند. امّا زاويه پژوهش در اين مقاله، توجه به بينش و كنش هاى تمدّنى اوست كه شايد در پس بسيارى از گفتارها، سرودهها، نوشته ها و اقدامات عملى او نهفته باشد كه در صورت واكاوى دقيق آن بتوان به راز و رمز متفاوت بودن او پى برد. عقلگرايى، فتواهاى متفاوت، ارتباطات نامتعارف با نظام سياسى خلافت، واقعبينى، ستايشگرى از افراد و شخصيت هاى متفاوت از نظر مذهبى، ستايش جشن نوروز و ... بخش هايى از بينش و كنش هاى سيّد مرتضى است. پرسش محورى اين مقاله، آن است كه آيا می توان سيّد مرتضى را به دليل تفاوت هاى شخصيتى و عملكردی اش به برخوردارى از بينش و كنش هاى تمدّنى توصيف كرد؟ و اگر چنين است، علل و عوامل برخوردارى سيّد مرتضى از بينش و كنش هاى تمدّنى كدام اند؟ در پاسخ به پرسش اوّل در اين مقاله با توجّه به تعريف بينش و كنش هاى تمدّنى و تطبيق آن بر ميراث نظرى و عملى سيّد مرتضى، برخوردارى او از اين ويژگی ها اثبات شده است. نيز در بحث علل و عوامل نيز فضاى كلّى تمدّن اسلامى در روزگار سيّد مرتضى، استعدادهاى تمدّنى مذهب تشيّع و استعدادهاى خانوادگى و شخصى سيّد مرتضى به عنوان علل اصلى ذكر شده اند.
واژگان كليدى: سيّد مرتضى، بينش و كنش تمدّنى، تمدّن اسلامى، تمدّن شيعى.
